Przejdź do zawartości

Wasyl Makuch

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Wasyl Makuch
Васи́ль Омеля́нович Ма́кух
Mykoła
Data i miejsce urodzenia

14 listopada 1927
Karów

Data i miejsce śmierci

6 listopada 1968
Kijów

Przyczyna śmierci

samospalenie

Miejsce spoczynku

Dniepr

Zawód, zajęcie

robotnik

Narodowość

ukraińska

Wasyl Omeljanowycz Makuch (ukr. Васи́ль Омеля́нович Ма́кух, ur. 14 listopada 1927 w Karowie, zm. 6 listopada 1968 w Kijowie) – ukraiński działacz niepodległościowy, żołnierz UPA, który dokonał aktu samospalenia w proteście przeciwko okupacji i rusyfikacji Ukrainy przez ZSRR oraz przeciwko inwazji na Czechosłowację.

Życiorys

[edytuj | edytuj kod]

Wasyl Makuch pochodził z patriotycznej rodziny o poglądach nacjonalistycznych. Był zwolennikiem utworzenia suwerennego państwa ukraińskiego[1]. Pod wpływem ojca oraz sąsiadów[2], w 1944 roku wstąpił do UPA, gdzie posługiwał się pseudonimem Mykola[3]. W lutym 1946 roku został postrzelony w prawą nogę[2] w trakcie walki i został zatrzymany przez NKWD. Był brutalnie przesłuchiwany w więzieniu Brygidki we Lwowie[2]. 11 lipca 1946 roku został skazany na konfiskatę majątku[4] i 10 lat prac przymusowych m.in. na Syberii[5]. Poznał tam Lidię, swoją przyszłą żonę[6].

6 kwietnia 1956 roku wyszedł na wolność, jednak miał zakaz pobytu na terenach zachodniej Ukrainy[1]. Zamieszał w Dniepropetrowsku. W 1960 roku urodziła się jego córka - Olga, a w 1964 roku - syn Wołodymyr[6]. Dzieci były prześladowane w przedszkolu, a następnie w szkole, przez swoich rówieśników, za posługiwanie się w życiu codziennym językiem ukraińskim. Nazywano ich obraźliwie banderowcami[4]. Makuch początkowo był robotnikiem w fabryce, później trudnił się naprawą urządzeń AGD. Ukończył również szkołę wieczorową i planował studiować pedagogikę, jednak wydalono go ze studiów za ukrywanie pobytu w więzieniu. Był także działaczem politycznym, uczestniczył w spotkaniach w sprawie suwerenności Ukrainy w swoim mieście, we Lwowie i w Kijowie. Był zwolennikiem wolnego państwa, w którym obowiązuje jednak tzw. rozwinięty socjalizm. Działalnością tą ściągnął na swoją rodzinę uwagę KGB[1].

Okoliczności śmierci

[edytuj | edytuj kod]

21 sierpnia 1968 roku w rozmowie z żoną Makuch stwierdził, że jest gotowy poświęcić swoje życie w imię niepodległości Ukrainy i przyszłości ich dzieci[1]. Bardzo przejął się także inwazją wojsk Układu Warszawskiego na Czechosłowację, która rozpoczęła się dzień wcześniej[2]. W październiku powrócił do swojej rodzinnej miejscowości. Przed wyjazdem powiedział Lidii i dzieciom: Jeśli coś mi się stanie, wiedzcie, że was wszystkich bardzo kocham[6]. Z domu rodzinnego wysłał listy do swoich przyjaciół i żony, wszystkie kończyły się zwrotem: Chwała Ukrainie![1].

5 listopada 1968 około godziny 16.30 czasu lokalnego[6] obok budynku położonego przy ulicy Chreszczatyk 27[2] Makuch oblał się benzyną i podpalił. Następnie zaczął biec w kierunku Placu Kalinina, wykrzykując hasła: Precz z komunistycznymi kolonizatorami!, Chwała Ukrainie!, Niech żyje wolna Ukraina! czy Precz z okupantami Czechosłowacji![1][3][7]. Milicjanci podejmowali próby ugaszenia mężczyzny oraz rozpędzania gapiów[4]. Nieprzytomnego Makucha przewieziono do szpitala, gdzie zmarł następnego dnia[5][6]. Miał w 70% poparzone ciało[2].

Pogrzeb odbył się na cmentarzu w Dniepropetrowsku pod kontrolą KGB, każdy uczestnik był fotografowany i legitymowany[1][2].

Reakcja władz

[edytuj | edytuj kod]

Funkcjonariusze KGB skontaktowali się z Lidią od razu po czynie jej męża, początkowo informując ją, że mężczyzna poważnie zachorował. Lidia Makuchowa i jej ojciec chrzestny przyjechali do Kijowa 6 listopada, od razu zostali zatrzymani. Gdy wyszli na wolność, służby nieustannie ich kontrolowały. Tego samego dnia prokuratura wszczęła śledztwo w sprawie samobójstwa Makucha[1]. Lidia Makuchowa była wielokrotnie przesłuchiwana po śmierci męża, straciła również pracę, a rodzinę dotknęła nędza[2]. Siostra Wasyla, Paraska Osmylowska, została wezwana na przesłuchania 7 listopada. Funkcjonariusze traktowali ją brutalnie, kobieta do końca życia miała problemy z płucami i pluła krwią[1].

Reakcja opinii publicznej

[edytuj | edytuj kod]

Ojczyste media przemilczały demonstrację, jednak w zagranicznych środkach masowego przekazu informacja o samospaleniu Makucha pojawiła się już 5 listopada 1968 roku wieczorem w oparciu o anonim od opozycji[1].

Na Ukrainie w tzw. drugim obiegu masowo rozpowszechniano anonimowy tekst Na pamiątkę bohatera, dotyczący Makucha. W związku z tą sprawą zatrzymano i skazano dwie osoby[1].

Upamiętnienie

[edytuj | edytuj kod]
  • W 2006 roku organizacja Ukraińskiego Stowarzyszenia Więźniów Politycznych i Represjonowanych wystąpiła do prezydenta Wiktora Juszczenko o nadanie Makuchowi tytułu bohatera Ukrainy, lecz ten nie zareagował[1].
  • 5 listopada 2008 roku w Doniecku otwarto muzeum poświęcone Wasylowi Makuchowi i Oleksie Hirnykowi[1][4].
  • W październiku 2011 roku w Kijowie wydano książkę U korzeni niepodległości. Zawiera ona 20 biografii osób zaangażowanych w odzyskanie niepodległości Ukrainy, w tym biografię Wasyla Makucha[1].
  • W maju 2015 roku nadano jego imię jednej z ulic w Dnieprze[2]. Ulica Makucha znajduje się również w Kijowie.
  • 26 stycznia 2017 roku odsłonięto tablicę pamiątkową w pobliżu miejsca podpalenia na ulicy Chreszczatyk[2][7][5].
  • W maju 2018 roku jego imię otrzymał most w Pradze na rzece Botič[2][8].

Inne przypadki samospaleń Ukraińców

[edytuj | edytuj kod]

10 lutego 1969 roku nieudaną próbę samospalenia podjął Mykoła Beresławski[1][9], a 21 stycznia 1978 roku podpalił się i wbił sobie nóż w pierś Oleksa Hirnyk[1].

Zobacz też

[edytuj | edytuj kod]

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. a b c d e f g h i j k l m n o p Vasyl Makuch, [w:] www.janpalach.cz [online].
  2. a b c d e f g h i j k Саша Гиренко, THIS DAY - November 5, 1968 - "For our and your freedom!" - The feat of Vasyl Makukh [online], jmhum.org, 4 listopada 2020 [dostęp 2022-11-30] (ang.).
  3. a b 5.listopadu 1968 se za svobodu Ukrajiny a proti okupaci Československa upálil Vasil Makuch | Ukrajinská iniciativa v ČR [online], www.ukrajinci.cz [dostęp 2022-11-30].
  4. a b c d Цензор.НЕТ, 5 ноября 1968 года на Крещатике член УПА Василий Макух сжег себя, протестуя против агрессии СССР в Чехословакии. ФОТО+ВИДЕО [online], Цензор.НЕТ [dostęp 2022-11-30] (ros.).
  5. a b c Український герой – палаючий смолоскип Василь Макух [online], Радіо Свобода [dostęp 2022-11-30] (ukr.).
  6. a b c d e Pieta za ukrajinského disidenta Vasyla Makucha, který se upálil na protest proti sovětské okupaci Československa - Forum24 [online], www.forum24.cz [dostęp 2022-11-30] (cz.).
  7. a b Oksana Peleńska, Christine Charibi, The Ukrainian who set himself on fire protesting the Soviet invasion of Czechoslovakia, [w:] www.euromaidanpress.com [online].
  8. У Празі назвуть міст на честь українського дисидента - посол [online], Українська правда [dostęp 2022-11-30] (ukr.).
  9. BERESLAVSKY, Mykola Oleksandrovych [online], Dissident movement in Ukraine [dostęp 2022-11-30].