Przejdź do zawartości

Wikipedysta:ImreKiss/brudnopis20

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Hilary
Biskup Chichester
Ilustracja
Data urodzenia

ok. 1110

Data śmierci

ok. 1169

Biskup Chichester
Okres sprawowania
Dziekan Christchurch
Okres sprawowania
Wyznanie

chrześcijaństwo

Kościół

rzymskokatolicki

Sakra biskupia

3 sierpnia 1147

Sukcesja apostolska
Konsekrator

Theobald z Bec

Hilary z Chichester (ur. ok. 1110, zm. ok. 1169) – angielski duchowny, biskup Chichester. Anglik z urodzenia, studiował prawo kanoniczne i pracował w Rzymie jako papieski urzędnik. Poznał tam wielu dostojników kościelnych łącznie z przyszłym papieżem Hadrianem IV i średniowiecznym pisarzem Janem z Salisbury. W Anglii był urzędnikiem Henryka z Blois, biskupa Winchester i bratem króla Stefana z Blois. Po nieudanej nominacji na arcybiskupa Yorku, papież Eugeniusz III wynagrodził go biskupstwem Chichester w 1147.

Hilary spędził wiele lat zmagając się z opactwem Battle usiłując wyegzekwować swe prawo jako biskupa do nadzoru nad tym klasztorem. Zmagał się również z Tomaszem Becketem, ówczesnym kanclerzem króla Henryka II Plantageneta, późniejszym arcybiskupem Canterbury. Hilary popierał króla Henryka II Plantageneta w jego konflikcie z Becketem. Henryk mianował Hilarego szeryfem i zatrudnił jako sędziego na dworze królewskim. Na polecenie papiestwa Hilary służył jako sędzia-delegat, by rozpoznawać sprawy które przekazano do Anglii. Znany ze wspierania swych duchownych oraz jako specjalista od prawa kanonicznego, Hilary pracował nad kanonizacją Edwarda Wyznawcy, dawnego króla Anglii.

Młodość

[edytuj | edytuj kod]

Hilary urodził się prawdopodobnie około 1110, w niskiej warstwie społecznej, ale nic nie wiadomo o jego przodkach. Jego brat był kanonikiem katedry w Salisbury, więc oboje mogli pochodzić z okolic Salisbury[1]. Hilary był urzędnikiem Henryka z Blois, biskupa Winchester i dziekanem kościoła Christchurch w Twynham, Hampshire,[2] prawdopodobnie otrzymując oba stanowiska dzięki wpływowi Henryka z Blois[3]. Christchurch był kościołem kolegialnym duchownych świeckich, czyli tych, którzy nie byli mnichami[4]. Hilary był dziekanem kolegiaty do 1139[2]. Wykształcony w prawie kanonicznym, pracował w Rzymie w 1144 jako adwokat lub prawnik[2][5]. W papieskiej kancelarii bądź w biurze pracował również w 1146[6][7]. Wśród jego współpracowników w kancelarii byli Robert Pullen, Jan z Salisbury i Nicholas Breakspear późniejszy papież Adrian IV[8].

Jako dziekan Christchurch, Hilary przywrócił tradycyjny cykl uroczystości religijnych które zostały zarzucone przez jego poprzedników; dbał również o dotacje, przywileje i własności ziemskie[9]. Nakazał ponadto spisać dzieje kościoła Christchurch, dzieło to istniejące do dziś[10]. W 1147 bez powodzenia kandydował na arcybiskupa Yorku. Wybrano jednak Henryka Murdaca, a papież Eugeniusz III postanowił zrekompensować Hilaremu tę porażkę nadając mu diecezję Chichester[11]. Kandydatura Hilarego na arcybiskupa Yorku była wspierana przez Hugha de Puiset, ówczesnego skarbnika Yorku i późniejszego biskupa Durham oraz przez Roberta z Ghent, dziekana Yorku i Lorda Kanclerza Anglii,[12] jak również przez króla Stefana z Blois[1]. Wydaje się, że Hilary dostał najwięcej głosów, ale ponieważ wybory były kwestionowane przez zwolenników Murdaca o rozstrzygnięcie zwrócono się do papieża, a ten wybrał Murdaca[4]. Hilary został mianowany na biskupa Chichester w lipcu 1147,[2] i otrzymał sakrę biskupią 3 sierpnia 1147[13]. Theobald z Bec, arcybiskup Canterbury, konsekrował go w Canterbury, wraz z Nigelem, biskupem Ely, Robertem, biskupem Bath i Williamem de Turbeville, biskupem Norwich, obecnych przy ceremonii. Przez szereg lat Hilary sprawował urząd dziekana, posiadając zatem tym samym w swym ręku dwa kościelne beneficja w jednym czasie[12].

Rządy Stefana

[edytuj | edytuj kod]

Król Stephen wysłał Hilarego na synod w Reims w 1148 wraz z Robertem de Bethune, biskupem Hereford i Williamem de Turbeville. Theobald z Bec również był obecny, pomimo że król zabronił mu uczestnictwa[14]. Średniowieczny kronikarz Gervase z Canterbury stwierdził, że Stefan chciał osłabić pozycję Theobalda względem papiestwa, lecz Stefan także mógł chcieć zagwarantować sobie zwierzchnictwo nad angielskim kościołem powołując się stanowczo na prawo do ograniczania papieskich kontaktów z angielskimi biskupami, co było praktykowane przez jego poprzedników[15].

Hilary próbował uzasadniać królewską próbę wykluczenia Theobalda z rady, co okazuje się być głównym powodem dlaczego Stefan zezwolił Hilaremu uczestniczyć w radzie[3]. Hilary został nagrodzony za swą lojalność nominacją na kapelana królowej[1]. Wkrótce po posiedzeniu rady Robert de Bethune zmarł, a na biskupa Hereford został wybrany, za wskazaniem papieża, Gilbert Foliot. Theobald był na wygnaniu we Flandrii ponieważ przeciwstawił się królowi, więc papież nakazał Robertowi de Sigello, biskupowi Londynu, Joscelinowi de Bohon, biskupowi Salisbury i Hilaremu, udać się do Flandrii i pomóc Theobaldowi wyświęcić Gilberta. Jednakże biskupi byli niechętni i oświadczyli papieżowi, że nie wyświęcą Gilberta ponieważ nie otrzymał on królewskiej zgody, ani nie złożył hołdu Stefanowi. Theobald wyświęcił więc Gilberta z pomocą kilku miejscowych biskupów[16]. Hilary był jednym z biskupów którzy pogodzili Theobalda i Stefana po synodzie w Reims,[17] pomagając w negocjacjach po powrocie Theobalda do Anglii. Theobald osiadł na zamku Framlingham. Negocjacje między stronnikami króla i arcybiskupa zakończyły się ustępstwem króla i przywróceniem arcybiskupstwa Theobaldowi[18].

Zmagania z opactwem Battle

[edytuj | edytuj kod]
Fotografia wykonana przy samej ziemi blisko kamienia z wyrytymi napisami, w tle ruiny kamiennych budowli.
Ruiny opactwa Battle

Hilary przez wiele lat toczył spór z opatem Battle, który utrzymywał, że jego opactwo, choć znajduje się na terenie diecezji Chichester, jest wyłączone spod nadzoru biskupa[19]. Opactwo nigdy nie otrzymało papieskiego zwolnienia, lecz powoływało się na fakt, iż jest królewską fundacją Wilhelma Zdobywcy i na swój status jako prywatnego kościoła króla[20]. Pod rządami króla Stefana roszczenia opactwa wzięły górę, ale po śmierci króla Hilary ekskomunikował opata. Ten odwołał się do papieża, ale[21] odwołanie odniosło odwrotny skutek – Hilary otrzymał od obu papieży Eugeniusza III i Hadriana IV nakaz dla opata by ten okazał posłuszeństwo biskupowi. W 1157 ówczesny opat Battle, Walter de Lucy, brat Richard de Luci królewski minister, wytoczył sprawę przed królem Henrykiem II, podczas obrad rady w Colchester[19].

Podczas obrad, Walter de Lucy przedstawił akt fundacyjny Wilhelma Zdobywcy i potwierdzenie króla Henryka I Beauclerc, dziada Henryka II. Potwierdzono autentyczność obu dokumentów i fakt zwolnienia opactwa z nadzoru kościelnego, ponieważ Henryk II podczas swej koronacji potwierdził wszystkie akty swego dziada[20]. Współczesne badania dowodzą jednak, że co najmniej jeden z dokumentów był wcześniej podrobiony, krótko przed 1155[22][23]. Historyk Eleanor Searle twierdzi, że akty były podrobione trzykrotnie: raz krótko po śmierci Stefana między 1154 a 1157, kilka z nich ponownie w okresie między 1157 a 1174, i kolejne w pierwszej połowie XIII wieku. Co najmniej jeden akt prawdopodobnie został podrobiony po śmierci Hilarego, ponieważ zawiera jego imię jako świadka[23]. Hilary twierdził, że tylko papieski przywilej mógłby zwolnić klasztor z nadzoru biskupiego i że opactwo nie posiada tego przywileju[19]. Hilary dowodził, że żaden król nie ma prawa wydać takiego zwolnienia, o ile nie otrzymałby go od papieża[3]. Henry nie ugiął się przed tym argumentem, gdyż uderzał on w jego królewskie prerogatywy[19]. Thomas Becket, ówczesny kanclerz Henryka a później znany ze swojego sporu z Henrykiem o kościelne przywileje, był jednym z głównych oponentów Hilarego podczas rady[24]. Ostatecznie przekonano Hilarego do wycofania wszelkich biskupich roszczeń wobec opactwa[20].

Biograf Henryka II, historyk W. L. Warren, wyjaśnia, że Hilary był zmuszany do wytoczenia proces opactwu Battle przez swoją kapitułę katedralną i że Hilary nie prowadził sprawy energicznie[20]. Historyk Henry Mayr-Harting widzi proces z opactwem jako jedyny wyjątek w długiej karierze Hilarego jako stronnika króla przeciw papiestwu i twierdzi, że jedynym powodem dla którego Hilary sprzeciwiał się królowi było zlekceważenie jego praw jako biskupa diecezjalnego. Mayr-Harting twierdzi ponadto, że Theobald z Bec wspierał wysiłki Hilarego w obronie jego praw[25].

Według badacza Nicholasa Vincenta cała podstawa tego zapisu, która ostatecznie opiera się na Kronice opactwa Battle, jest częścią fałszerstw spreparowanych przez mnichów z Battle. Według niego jedyne świadectwa pisane szczegółowo opisujące przebieg prawnego sporu poza Kroniką to podrobiony akt Henryka II dla opactwa oraz list Theobalda, który również może być podrobiony, gdyż powtarza relację Kroniki niemal słowo w słowo. Według Vincenta kluczową kwestią jest to, że chociaż nie ma wątpliwości co do sporu między Hilarym a opactwem o kwestię wyłączenia spod władzy biskupa, co poświadcza list Becketa z 1170 wzmiankujący o jakiejś formie porozumienia między mnichami a biskupem, zapisy Kroniki są niewiarygodne. Niestety list z 1170 nie podaje szczegółów sporu, stwierdza jedynie że biskup był "zmuszony zawrzeć ugodę z opatem"[26].

Rządy Henryka II

[edytuj | edytuj kod]
Stained glass image of three men. Mężczyzna w środku nosi mitrę i trzyma pastorał. Postać po lewej dzierży miecz wymierzony w brzuch środkowej postaci. Trzeci człowiek wznosi ręce.
Męczeństwo Tomasza Becketa z witraża katedry Canterbury. Hilary był przeciwnikiem Becketa

Hilary sprawował urząd szeryfa Sussex w 1155,[27] a później ponownie od 1160 do 1162. Powierzenie stanowiska szeryfa biskupowi było czymś niezwykłym i świadczy o zaufaniu jakim król Henryk II darzył Hilarego[1]. Hilary był jedynym biskupem który sprawował urząd szeryfa podczas panowania Henryka (za wyjątkiem - być może - Roberta de Chesney, biskupa Lincoln)[17]. Synod kościoła angielskiego w 1143 zabronił duchownym sprawować urzędów zarządców lub poborców podatkowych dla osób świeckich[28]. Ponieważ do urzędowych obowiązków obejmowało gromadzenie gospodarstw rolnych i czerpanie dochodów z nich, a także przekazywanie tych dochodów skarbnikowi, duchowny sprawujący urząd szeryfa działałby wbrew postanowieniom synodu z 1143 roku[29][30]. Hilary był znany jako znawca prawa kanonicznego i papież często korzystał z jego usług jako sędziego-delegata do wysłuchiwania spraw, z którymi zwrócono się do Rzymu i potem odsyłanych do kraju pochodzenia by zostały rozstrzygnięte przed miejscowym sądem[31]. Towarzyszył również innym sędziom papieskim, m.in. Theobaldowi z Bec[4]. Hilary służył w Anglii jako królewski sędzia w 1156,[1] potem przebywał z królem w Normandii od końca 1156 do kwietnia 1157[32]. Hilary działał jako sędzia-delegat dla papiestwa w co najmniej 15 sprawach podczas swej posługi biskupiej[33]. Działał jako oficjalny doradca Henryka II w szeregu spraw, a jego urzędnicy czasami sporządzali dokumenty dla króla[34].

Hilary stworzył urzędy skarbnika i kanclerza diecezji Chichester w celu uporządkowania i poprawienia finansów kapituły katedralnej i diecezji[35]. Ponadto brał udział w procesie kanonizacyjnym Edwarda Wyznawcy pisząc list do papieża Aleksandra III potwierdzający świętość Edwarda,[1] był jednym z trzech biskupów którzy ogłosili kanonizację w Westminster Abbey i celebrowali mszę ku czci nowego świętego. Pozostali dwaj biskupi to Robert de Chesney i Nigel, Biskup Ely[32].

W maju 1162 Hilary wszedł w skład poselstwa wysłanego do Katedry w Canterbury przez króla Henryka II by zapewnić wybór Tomasza Becketa na arcybiskupa Canterbury[36]. Gdy Gilbert Foliot, biskup Hereford sprzeciwił się kandydaturze Becketa, Hilary zajął stanowisko, że król życzył sobie, by wybrano tego właśnie kandydata, więc biskupi i elektorzy powinni uszanować wolę króla[17]. Kiedy zwrócono uwagę, że mnich powinien biskupem Canterbury, tak jak to było dotychczas w zwyczaju, Hilary zapytał adwersarzy czy uważają. że tylko jeden styl życia jest miły Bogu[4].

W kolejnym roku rada zebrana w Westminster okazała się jednym z wczesnych stadiów narastającego konfliktu między królem a Becketem w sprawie jurysdykcji nad urzędnikami[1]. Istotą sporu była kwestia duchownych, którzy popełnili przestępstwa; Becket bronił pozycji Kościoła, że wszyscy duchowni, łącznie z tymi, którzy przyjęli święcenia niższe mogą być sądzeni tylko przez kościelne sądy. Ponieważ prawdopodobnie aż 20 procent populacji Anglii mogło być objęte jakąś formą święceń kapłańskich, łącznie z święceniami niższymi, zgoda na to zmniejszyła by znacząco władzę króla[37]. W przeszłości na mocy angielskiego prawa sądzono urzędników którzy popełnili poważne wykroczenia w sądach królewskich, ale ostatnie zmiany w prawie kanonicznym zmieniły tę praktykę. W Westminster Henryk próbował zmusić ważniejsze osoby świeckie i biskupów, by przysięgli stać na straży starych angielskich zwyczajów, a nie nowych praktyk opartych na prawie kanonicznym[38]. Wszyscy biskupi przysięgli, ale z zastrzeżeniem, że dawne zwyczaje nie mogą być w sprzeczności z prawem kanonicznym. Hilary jednakże nie dodał tego zastrzeżenia do swej przysięgi[1]. Chociaż przysięga wspierała pozycję Becketta, po radzie większość biskupów, łącznie z Hilarym, została przekonana przez króla do poparcia kompromisowego rozwiązania i wsparcia Henryka[39].

Po naradzie w Westminster Hilary wspierał króla podczas sporu z Becketem, a jednym z czynników decydujących o jego prokrólewskim stanowisku mogło być to, że Hilary pamiętał kto sprzeciwiał się mu w sprawie opactwa Battle, i dlatego odmówił poparcia arcybiskupa[1][24]. Pod koniec 1163 Henryk wysłał Hilarego do Becketa, by przekonał arcybiskupa do zmiany swego stanowiska, ale Becket pozostał nieugięty[31]. W 1164 Hilary wziął udział w poselstwie od króla do papieża Aleksandra III i króla Ludwika VII Młodego. Poselstwa te usiłowały przekonać papieża i króla Francji do poparcia Henryka przeciw Becketowi i sprawić, by ten ostatni nie znalazł przyjaznego schronienia podczas wygnania we Francji[40].

Śmierć i spuścizna

[edytuj | edytuj kod]

Hilary zmarł w lipcu 1169, prawdopodobnie 13 lipca[13]. Historyk David Knowles opisuje Hilarego jako "wyjątkowo bystrego, skutecznego, pewnego siebie, elokwentnego, w pewnym sensie płytkiego człowieka, w pełni zaznajomionego z nowym prawem kanonicznym, ale niegotowego do przestrzegania prawa do końca. Choć był bardzo utalentowany, pozostał oportunistą."[41]. Na jego korzyść przemawia fakt, że był mocno zaangażowany w zapewnianie środków do życia wikarym rezydującym w kościołach parafialnych i sprawującym właściwe obowiązki duszpasterskie w jego diecezji. Był dobroczyńcą bibliotek i dokładał wielu starań by odzyskać ziemie, które kiedyś należały do jego kościoła, a które zostały utracone podczas rządów Stefana. Ponadto przeprowadził reformy w swej diecezji, zmieniając liczne kościoły z kapitułami złożonymi ze duchownych świeckich w kościoły z kapitułami złożonymi z kanonikami Augustianów[1]. Hilary uzyskał zgodę swojej kapituły katedralnej na wszystkie nadania ziemskie, nawet te, które otrzymał osobiście[42]. Z czasów jego posługi biskupiej przetrwało 35 dokumentów, ale tylko kilka z nich jest datowane[43]. Jednym z nich jest deklaracja posłuszeństwa arcybiskupowi Canterbury, inne to statuty, wyroki sądowe Hilarego oraz potwierdzenia praw i przywilejów[44].

Urzędnicy Hilarego byli wyszkoleni w kwestiach administracyjnych, a jeden z nich, bratanek Hilarego Jocelin, został przez swego wuja mianowany kanclerzem Katedry w Chichester. Jocelin został później archidiakonem Lewes i królewskim sędzią[45]. Niektórzy urzędnicy Hilarego przez pewien czas służyli u boku Tomasza Becketa, większość z nich po opuszczeniu służby u Hilarego[46].

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ a b c d e f g h i j Mayr-Harting "Hilary (c.1110–1169)" (fee required) Oxford Dictionary of National Biography
  2. ↑ a b c d Greenway Fasti Ecclesiae Anglicanae 1066–1300: volume 5: Chichester: Bishops
  3. ↑ a b c Mayr-Harting "Hilary of Chichester and Henry II" English Historical Review p. 209
  4. ↑ a b c d Knowles Episcopal Colleagues pp. 24–27
  5. ↑ Cosman Medieval Wordbook p. 2
  6. ↑ Duggan "From the Conquest to the Death of John" in Lawrence The English Church and the Papacy in the Middle Ages p. 86
  7. ↑ Coredon Dictionary of Medieval Terms p. 66
  8. ↑ Poole Domesday Book to Magna Carta p. 195
  9. ↑ Doubleday, et al. (ed.) A History of the County of Hampshire: Volume 2: Houses of Austin canons: Priory of Christchurch, Twyneham
  10. ↑ Williams English and the Norman Conquest p. 128
  11. ↑ Barlow The English Church pp. 98–99
  12. ↑ a b Saltman Theobald pp. 100–102
  13. ↑ a b Fryde, et al. Handbook of British Chronology p. 238
  14. ↑ Barlow The English Church p. 112
  15. ↑ Saltman Theobald p. 25
  16. ↑ Saltman Theobald pp. 25–30
  17. ↑ a b c Mayr-Harting "Hilary of Chichester and Henry II" English Historical Review p. 213
  18. ↑ Saltman Theobald pp. 29–30
  19. ↑ a b c d Knowles The Monastic Order in England p. 589
  20. ↑ a b c d Warren Henry II pp. 429–432
  21. ↑ Searle "Battle Abbey" English Historical Review pp. 453–454
  22. ↑ Barlow Thomas Becket pp. 49–51
  23. ↑ a b Searle "Battle Abbey" English Historical Review pp. 449–480
  24. ↑ a b Powell The House of Lords p. 79 and footnote 45
  25. ↑ Mayr-Harting "Hilary of Chichester" English Historical Review pp. 222–224
  26. ↑ Vincent "King Henry II and the Monks of Battle" Belief and Culture in the Middle Ages pp. 282–283
  27. ↑ Poole Domesday Book to Magna Carta p. 222 footnote 3
  28. ↑ Cheney Becket to Langton pp. 21–22
  29. ↑ Chrimes Introduction p. 55
  30. ↑ Coredon Dictionary of Medieval Terms p. 120
  31. ↑ a b Warren Henry II p. 472
  32. ↑ a b Mayr-Harting "Hilary of Chichester and Henry II" English Historical Review pp. 215–216
  33. ↑ Robinson Papacy p. 194
  34. ↑ Mayr-Harting "Hilary of Chichester and Henry II" English Historical Review pp. 216–218
  35. ↑ Bartlett England Under the Norman and Angevin Kings p. 390
  36. ↑ Powell tytuł = The House of Lords p. 78
  37. ↑ Huscroft Ruling England pp. 192–193
  38. ↑ Barlow Thomas Becket pp. 94–95
  39. ↑ Barlow Thomas Becket pp. 95–96
  40. ↑ Barlow Thomas Becket p. 119
  41. ↑ quoted in Mayr-Harting "Hilary (c.1110–1169)" (fee required) Oxford Dictionary of National Biography
  42. ↑ Hudson Land, Law, and Lordship p. 240
  43. ↑ Mayr-Harting "Introduction" Acta p. 9
  44. ↑ Mayr-Harting "Introduction" Acta p. 27
  45. ↑ Mayr-Harting "Hilary of Chichester" English Historical Review p. 219
  46. ↑ Barlow Thomas Becket p. 78

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]
  • Barlow, Frank: The English Church 1066–1154: A History of the Anglo-Norman Church. Longman, 1979. ISBN 0-582-50236-5.
  • Barlow, Frank: Thomas Becket. 1986. ISBN 0-520-07175-1.
  • Bartlett, Robert C.: England Under the Norman and Angevin Kings: 1075–1225. Oxford, UK: Clarendon Press, 2000. ISBN 0-19-822741-8.
  • From Becket to Langton: English Church Government 1170–1213. Manchester, UK: Manchester University Press. OCLC 153989468.
  • An Introduction to the Administrative History of Mediaeval England. Basil Blackwell, 1966. OCLC 270094959.
  • A Dictionary of Medieval Terms & Phrases. 2007. ISBN 978-1-84384-138-8.
  • Medieval Wordbook: More the 4,000 Terms and Expressions from Medieval Culture. New York: Barnes & Noble, 2007. ISBN 978-0-7607-8725-0.
  • Doubleday, H. Arthur and William Page (ed.): A History of the County of Hampshire: Volume 2: Houses of Austin canons: Priory of Christchurch, Twyneham. Victoria County History, 1973.
  • From the Conquest to the Death of John. 1965. ISBN 0-7509-1947-7.
  • Fryde, E. B.: Handbook of British Chronology. 1996. ISBN 0-521-56350-X.
  • Greenway, Diana E.: Fasti Ecclesiae Anglicanae 1066–1300: volume 5: Chichester: Bishops. Institute of Historical Research.
  • Land, Law, and Lordship in Anglo-Norman England. Oxford, UK: Clarendon Press, 1994. ISBN 0-19-820688-7.
  • Kerr, Mary; Kerr, Nigel: A Guide to Norman Sites in Britain. London: 1984. ISBN 0-246-11976-4.
  • The Episcopal Colleagues of Archbishop Thomas Becket. Cambridge University Press, 1951. OCLC 254461533.
  • Knowles, David: The Monastic Order in England: A History of its Development from the Times of St. Dunstan to the Fourth Lateran Council, 940–1216. Cambridge University Press, 1976. ISBN 0-521-05479-6.
  • Mayr-Harting, Henry: Hilary (c.1110–1169). 2004. DOI: 10.1093/ref:odnb/13254.
  • Hilary, Bishop of Chichester (1147–1169) and Henry II. . 78, 1963. DOI: 10.1093/ehr/LXXVIII.CCCVII.209. JSTOR: 560029. 
  • Mayr-Harting, Henry: Introduction. Canterbury & York Society. OCLC 3812576.
  • Poole, Austin Lane: From Domesday Book to Magna Carta, 1087–1216. Oxford, UK: Clarendon Press. ISBN 0-19-821707-2.
  • The House of Lords in the Middle Ages: A History of the English House of Lords to 1540. London: Weidenfeld and Nicolson. OCLC 463626.
  • Robinson, I. S.: The Papacy 1073–1198: Continuity and Innovation. Cambridge, UK: Cambridge University Press, 1990. ISBN 0-521-31922-6.
  • Saltman, Avrom: Theobald: Archbishop of Canterbury. London: Athlone Press. OCLC 247887763.
  • Searle, Eleanor. Battle Abbey and Exemption: The Forged Charters. „The English Historical Review”. 83, July 1968. DOI: 10.1093/ehr/LXXXIII.CCCXXVIII.449. JSTOR: 564160. 
  • Vincent, Nicholas: King Henry II and the Monks of Battle: The Battle Chronicle Unmasked. 2001. ISBN 0-19-820801-4.
  • Warren, W. L.: Henry II. 1973. ISBN 0-520-03494-5.
  • Williams, Ann: The English and the Norman Conquest. Ipswich, UK: 2000. ISBN 0-85115-708-4.


Kategoria:Angielscy biskupi Kategoria:Urodzeni w XII wieku Kategoria:Zmarli w XII wieku

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Wikipedysta:ImreKiss/brudnopis20&oldid=65334147”