Wolfram

Wolfram
	tantal ← wolfram → ren
	Wygląd
	stalowoszary
	; Widmo emisyjne wolframu
	Ogólne informacje
Nazwa, symbol, l.a.	wolfram, W, 74; (łac. wolframium)
Grupa, okres, blok	6, 6, d
Stopień utlenienia	II, III, IV, V, VI
Właściwości metaliczne	metal przejściowy
Właściwości tlenków	średnio kwasowe
Masa atomowa	183,84 ± 0,01
Stan skupienia	stały
Gęstość	19,3×103 kg/m³
Temperatura topnienia	3410–3422 °C
Temperatura wrzenia	5555–5900 °C
Numer CAS	7440-33-7
PubChem	23964
Właściwości atomowe
Promień; • atomowy; • walencyjny	; 135 (obl. 193) pm; 146 pm
Konfiguracja elektronowa	[Xe]4f145d46s2
Zapełnienie powłok	2, 8, 18, 32, 12, 2; (wizualizacja powłok)
Elektroujemność; • w skali Paulinga; • w skali Allreda	; 2,36; 1,40
Potencjały jonizacyjne	I 770 kJ/mol; II 1700 kJ/mol; III 2300 kJ/mol
Właściwości fizyczne
Ciepło parowania	824 kJ/mol
Ciepło topnienia	35,4 kJ/mol
Ciśnienie pary nasyconej	4,27 Pa (3680 K)
Konduktywność	18,9×106 S/m
Ciepło właściwe	130 J/(kg·K)
Przewodność cieplna	174 W/(m·K)
Układ krystalograficzny	regularny przestrzennie centrowany
Twardość; • w skali Mohsa	; 7,5
Prędkość dźwięku	5174 m/s (293,15 K)
Objętość molowa	9,47×10−6 m³/mol
Najbardziej stabilne izotopy
Niebezpieczeństwa
	Karta charakterystyki: dane zewnętrzne firmy Sigma-Aldrich [dostęp 2011-10-05]
	Globalnie zharmonizowany system; klasyfikacji i oznakowania chemikaliów
	Na podstawie podanej karty charakterystyki
Uwaga
Zwroty H	H315, H319
Zwroty P	P305+P351+P338
	NFPA 704
Na podstawie; podanego źródła	0 2 3
Numer RTECS	YO7175000
	Jeżeli nie podano inaczej, dane dotyczą; warunków normalnych (0 °C, 1013,25 hPa)
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Hasło w Wikisłowniku

Wolfram (W, łac. wolframium) – pierwiastek chemiczny z grupy metali przejściowych w układzie okresowym. Nazwa pochodzi od wolframitu, minerału, z którego wolfram został wyodrębniony po raz pierwszy. Dawna nazwa polska tungsten^[6] pochodzi od szwedzkich słów tung – ‘ciężki’ i sten – ‘kamień’^[7]; nazwa o takiej etymologii używana jest współcześnie w języku angielskim, francuskim i kilku innych^[8].

Odkrycie

Istnienie tego pierwiastka zasugerował jako pierwszy w 1779 r. Peter Woulfe, który badał minerał wolframit. Analogiczne sugestie zostały w 1781 r. wysunięte przez Carla Scheelego. W stanie czystym pierwiastek ten jako pierwsi wyodrębnili w roku 1783 José i Fausto Elhuyarowie^[2]^[7].

Występowanie

Występuje w skorupie ziemskiej w ilości 1,25 ppm. Jego najważniejszymi minerałami są szelit CaWO
4 i wolframit (Fe,Mn)WO
4^[9], który ma skład pośredni pomiędzy hübnerytem MnWO
4, a ferberytem FeWO
4^[10]^[7]. Wolfram zawierają także stolzyt i raspit – oba PbWO
4^[11].

Właściwości

Wolfram jest ciemnoszarym metalem. Bardzo czysty wolfram jest ciągliwy i łatwy w obróbce, natomiast z niewielkimi domieszkami węgla jest twardy i kruchy. W temperaturze poniżej 0,0012 K (a w postaci cienkiej warstwy poniżej 4 K) jest nadprzewodnikiem. Dzięki pasywacji jest odporny na działanie tlenu, wody, zasad, kwasów, nawet wody królewskiej. Roztwarza się natomiast w stopionym azotanie potasu^[12]. W podwyższonej temperaturze utlenia się, reaguje z węglem i fluorowcami.

Zastosowanie

Wolfram stosowany jest jako dodatek stopowy do wysokogatunkowej stali, z jego stopów sporządza się elektrody lamp elektronowych i rentgenowskich, włókna żarowe itp. Węglik wolframu dzięki dużej twardości służy do wyrobu materiałów ściernych i narzędzi – jest głównym składnikiem widii. Ze względu na wysoką twardość i gęstość jest używany do produkcji rdzeni podkalibrowych pocisków przeciwpancernych oraz kompozytowych pocisków pełnokalibrowych, rzutek do darta.

Ze względu na zbliżoną gęstość wolframu do złota metal ten wykorzystywany jest także do podrabiania złotych sztabek i monet bulionowych^[13].

Przypisy

↑ ^a ^b Tungsten, [w:] PubChem, United States National Library of Medicine, CID: 23964 [dostęp 2022-05-23] (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d Tungsten, [w:] CRC Handbook of Chemistry and Physics, David R.D.R. Lide (red.), wyd. 88, Boca Raton: CRC Press, 2007, s. 4-38, ISBN 978-0-8493-0488-0 (ang.).
↑ Tungsten (nr 357421) (ang.) – karta charakterystyki produktu Sigma-Aldrich (Merck) na obszar Stanów Zjednoczonych. [dostęp 2011-10-05]. (przeczytaj, jeśli nie wyświetla się prawidłowa wersja karty charakterystyki)
↑ ThomasT. Prohaska ThomasT. i inni, Standard atomic weights of the elements 2021 (IUPAC Technical Report), „Pure and Applied Chemistry”, 94 (5), 2021, s. 573–600, DOI: 10.1515/pac-2019-0603 (ang.).
↑ ^a ^b CRC Handbook of Chemistry and Physics, David R.D.R. Lide (red.), wyd. 88, Boca Raton: CRC Press, 2007, s. 1-14, ISBN 978-0-8493-0488-0 (ang.).
↑ wolfram [w:] Słownik języka polskiego [online], PWN [dostęp 2022-05-23].
↑ ^a ^b ^c R.J.R.J. King R.J.R.J., Minerals explained 41. The wolframite series, „Geology Today”, 21 (1), 2005, s. 33–37, DOI: 10.1111/j.1365-2451.2005.00493.x (ang.).
↑ wolfram. Słownik internetowy Ling.pl. [dostęp 2022-05-23].
↑ AdamA. Bielański AdamA., Podstawy chemii nieorganicznej, wyd. 5, Warszawa: PWN, 2002, s. 882, ISBN 83-01-13654-5 .
↑ Według części mineralogów nazwa wolframit w ogóle nie powinna być stosowana, a odpowiednie minerały, w zależności od składu, należy klasyfikować jako hübneryt lub ferberyt.
↑ Physical and optical properties of minerals, [w:] CRC Handbook of Chemistry and Physics, David R.D.R. Lide (red.), wyd. 83, Boca Raton: CRC Press, 2002, s. 4-149–4-155, ISBN 978-0-8493-1556-5 (ang.).
↑ Philip JohnP.J. Durrant Philip JohnP.J., BrylB. Durrant BrylB., Zarys współczesnej chemii nieorganicznej, Warszawa: PWN, 1965, s. 1119 .
↑ Katarzyna Mikołajewska: Wolframowe pręty w złocie. Jak nie dać się oszukać?. 15 października 2017. [dostęp 2024-08-01]. (pol.).

[PubChem-1] Tungsten, [w:] PubChem, United States National Library of Medicine, CID: 23964 [dostęp 2022-05-23] (ang.).

[CRC88-2] Tungsten, [w:] CRC Handbook of Chemistry and Physics, David R.D.R. Lide (red.), wyd. 88, Boca Raton: CRC Press, 2007, s. 4-38, ISBN 978-0-8493-0488-0 (ang.).

[Aldrich-US-3] Tungsten (nr 357421) (ang.) – karta charakterystyki produktu Sigma-Aldrich (Merck) na obszar Stanów Zjednoczonych. [dostęp 2011-10-05]. (przeczytaj, jeśli nie wyświetla się prawidłowa wersja karty charakterystyki)

[CIAAW-4] ThomasT. Prohaska ThomasT. i inni, Standard atomic weights of the elements 2021 (IUPAC Technical Report), „Pure and Applied Chemistry”, 94 (5), 2021, s. 573–600, DOI: 10.1515/pac-2019-0603 (ang.).

[CRC88a-5] CRC Handbook of Chemistry and Physics, David R.D.R. Lide (red.), wyd. 88, Boca Raton: CRC Press, 2007, s. 1-14, ISBN 978-0-8493-0488-0 (ang.).

[SJP-6] wolfram [w:] Słownik języka polskiego [online], PWN [dostęp 2022-05-23].

[King-7] R.J.R.J. King R.J.R.J., Minerals explained 41. The wolframite series, „Geology Today”, 21 (1), 2005, s. 33–37, DOI: 10.1111/j.1365-2451.2005.00493.x (ang.).

[Ling-8] wolfram. Słownik internetowy Ling.pl. [dostęp 2022-05-23].

[Bielanski_2002-9] AdamA. Bielański AdamA., Podstawy chemii nieorganicznej, wyd. 5, Warszawa: PWN, 2002, s. 882, ISBN 83-01-13654-5 .

[10] Według części mineralogów nazwa wolframit w ogóle nie powinna być stosowana, a odpowiednie minerały, w zależności od składu, należy klasyfikować jako hübneryt lub ferberyt.

[CRC-11] Physical and optical properties of minerals, [w:] CRC Handbook of Chemistry and Physics, David R.D.R. Lide (red.), wyd. 83, Boca Raton: CRC Press, 2002, s. 4-149–4-155, ISBN 978-0-8493-1556-5 (ang.).

[Durrant-12] Philip JohnP.J. Durrant Philip JohnP.J., BrylB. Durrant BrylB., Zarys współczesnej chemii nieorganicznej, Warszawa: PWN, 1965, s. 1119 .

[13] Katarzyna Mikołajewska: Wolframowe pręty w złocie. Jak nie dać się oszukać?. 15 października 2017. [dostęp 2024-08-01]. (pol.).

[14] Alternatywnie do skandowców zalicza się często nie lutet i lorens, lecz lantan, aktyn oraz hipotetyczny unbiun.

[15] Budowa 8. okresu jest przedmiotem badań teoretycznych i dokładne umiejscowienie pierwiastków tego okresu w ramach układu okresowego jest niepewne.

[4]

[2]

[1]

[5]

[3]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[i]

[ii]