Przejdź do zawartości

Zamek Piastowski w Opolu

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Zamek Piastowski w Opolu
Ilustracja
Widok zamku od strony stawu zamkowego, 1925
Państwo

 Rzesza Niemiecka

Miejscowość

Opole

Typ budynku

zamek

Styl architektoniczny

gotyk, renesans, neorenesans

Rozpoczęcie budowy

ok. 1217

Ukończenie budowy

ok. 1300

Ważniejsze przebudowy

XVI w., XIX w., 1904–1906

Zniszczono

1928–1931

Pierwszy właściciel

Kazimierz I opolski

Kolejni właściciele

Bolko I opolski,
Jan II Dobry

Położenie na mapie Opola
Mapa konturowa Opola, w centrum znajduje się punkt z opisem „Zamek Piastowski w Opolu”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, blisko centrum po lewej na dole znajduje się punkt z opisem „Zamek Piastowski w Opolu”
Położenie na mapie województwa opolskiego
Mapa konturowa województwa opolskiego, w centrum znajduje się punkt z opisem „Zamek Piastowski w Opolu”
Ziemia50°40′02″N 17°55′10″E/50,667222 17,919444
Model Zamku Piastowskiego
Zdjęcie lotnicze zamku w latach 20. XX w.
Zdjęcie lotnicze wieży piastowskiej ok. 1930 r.

Zamek Piastowski w Opoluzamek na odrzańskiej wyspie Pasieka w Opolu, którego budowę rozpoczął prawdopodobnie po 1217 r. książę Kazimierz I opolski, rozebrany w latach 1928–1931.

Historia

[edytuj | edytuj kod]

Średniowiecze

[edytuj | edytuj kod]

W miejscu, w którym powstał zamek, znajdowała się wcześniej osada plemienia Opolan, której historia sięga VIII w. Badania dendrochronologiczne dowodzą, że w czasach panowania Mieszka I zbudowano tu około 985 r. nowy gród w formie tzw. „grodu piastowskiego” (jednocześnie wraz z budową grodów we Wrocławiu i Legnicy)[1]. W 1228 r. wzmiankowana jest budowa przez księcia Kazimierza I opolskiego murowanego zamku[2]. W XIII w. zamek był rozbudowywany przez Piastów opolskich, w szczególności przez Bolka I opolskiego w latach 1273–1289. W tym czasie powstało palatium[3], a w połowie XIV w. wzniesiono zachowaną do dzisiaj Wieżę Piastowską[4]. W 1396 r. oblegany i uszkodzony przez wojska polskie króla Władysława Jagiełły[5].

Nowożytność

[edytuj | edytuj kod]

Zamek był siedzibą Piastów opolskich do śmierci ostatniego przedstawiciela rodu (Jana II Dobrego) w 1532 r. W 1552 r. w zamku planowała zamieszkać księżna Izabela Jagiellonka, siostra Zygmunta II Augusta, która otrzymała księstwo opolsko-raciborskie jako zastaw, ale zamek nie nadawał się do zamieszkania. W latach 1558–1566 r. został częściowo odbudowany w stylu renesansowym przez starostę Jana von Oppersdorffa[6]. Prace nadzorował Francesco Parr, włoski murarz i kamieniarz znany z prac przy zamkach w Brzegu i Oleśnicy[7]. W 1602 r. nastąpiła reperacja wieży zamkowej i nakrycie jej nowym dachem. Uszkodzony w pożarze miasta w 1615 r., który wybuchł na jego terenie. Ufortyfikowany w czasie wojny 30-letniej, bezskutecznie oblegany w 1633 i 1634 r. przez wojska cesarskie, a po zakończeniu wojny określany jako silnie uszkodzony. Wskutek oblężeń i późniejszych pożarów stan budynków zamkowych uległ pogorszeniu. Wedle legendy w 1655 r. schronić miał się w nim przed potopem szwedzkim polski król Jan II Kazimierz Waza, jednak w rzeczywistości w związku z tym, że zamek już wtedy popadł w częściową ruinę, monarcha zdecydował się przyjąć zaproszenie hrabiego Franciszka von Oppersdorffa i zatrzymał się w kamienicy „Pod Lwem”, skąd przeniósł się następnie do zamku Oppersdorffów w Głogówku. W latach 1737 i 1739 zamek uległ uszkodzeniu w wyniku pożarów[8].

XIX wiek

[edytuj | edytuj kod]

W XIX w. obiekt stracił charakter obronny – w latach 1838–1855 rozebrano mury zamkowe, zasypano fosę oraz rozebrano budynek, w którym w XVIII w. mieścił się sąd. W 1860 r. zaadaptowano zamek na potrzeby siedziby rejencji opolskiej, poddając go modernizacji. W 1880 r. poddano remontowi wieżę – otynkowano ją i przykryto stożkowatym hełmem. Obszar wokółzamkowy został przekształcony w park zamkowy, który udostępniono mieszkańcom miasta. W latach 1885–1886 przedłużono skrzydło północne do wieży głodowej[9].

XX wiek

[edytuj | edytuj kod]

W latach 1904–1906 przebudowano skrzydło północne, a po stronie południowo-zachodniej wzniesiono nowe w stylu neorenesansowym. Dalsze plany modernizacji zostały zarzucone z powodu I wojny światowej[10].

W latach 1928–1931 na mocy decyzji ówczesnego prezydenta rejencji opolskiej i nadprezydenta prowincji górnośląskiej, dra Alfonsa Proskego, rozebrano zamek w związku z fatalnym stanem technicznym. Dzięki ostrym sprzeciwom mniejszości polskiej w Opolu oraz Związku Polaków w Niemczech udało się powstrzymać rozbiórkę wieży zamkowej tzw. Wieży Piastowskiej, która stała się symbolem Opola[11].

W miejscu zamku postawiono biurowiec, nową siedzibę rejencji, zbudowany w stylu modernizmu wedle projektu architekta Friedricha Lehmanna, oddany do użytku w 1934 roku. Przed budową rozpisano konkurs, a wedle założeń każdy z projektów miał uwzględniać pozostawienie wieży[10]. Biurowiec jest siedzibą Opolskiego Urzędu Wojewódzkiego. Podczas budowy biurowca odsłonięto ślady średniowiecznego grodu; przeprowadzono wówczas jedynie badania ratownicze, natomiast planowe badania wykopaliskowe przeprowadzono w latach 1948–1968 i 1977–1978. Prace stanowiły ważne odkrycie archeologiczne i pozwoliły na ustalenie najstarszych śladów osadnictwa na obszarze wyspy.

Architektura

[edytuj | edytuj kod]

Najstarszą częścią murowanego zamku pochodzącą z początków XIII w. była czworoboczna wieża mieszkalno-obronna tzw. donżon o wymiarach 12,5 x 13,5 m oraz obwodowy mur obronny w części południowej założenia, wzniesione z cegły w wątku wedyjskim. Zakończenie tej fazy umacniania murów zamku, wraz z prostokątną basztą zwaną głodową w części północno-wschodniej, nastąpiło za panowania Bolka I. Wzniesiono wówczas palatium na planie zbliżonym do prostokata o wymiarach 18 x 14 m z cegły w wątku gotyckim, dostawione od północy do donżonu z czasów Kazimierza I. Prawdopodobnie na jego piętrze znajdowała się kaplica zamkowa, poświęcona w 1307 r.[12]

W połowie XIV w. wybudowano w narożniku południowo-wschodnim okrągłą wolnostojącą 35-metrową wieżę ostatecznej obrony tzw. stołp (bergfried). Była ona usytuowana w bliskiej odległości od budynku bramnego, którego pozostałości odkryto podczas prac archeologicznych w latach 2011–2012. Gotycki zamek po 1558 r. został przebudowany w stylu renesansowym. Jednak o nowożytnym kształcie i jego przemianach trudno coś pewnego stwierdzić, ponieważ w związku z wyburzeniem w latach 1928–1931 zachowały się jedynie gotyckie fundamenty. Z późniejszego okresu pochodzą natomiast odkryte w latach 1948–1951 fundamenty wolnostojącej barokowej kaplicy zamkowej, wzniesionej w okresie pomiędzy 1680 a 1730[13].

Zobacz też

[edytuj | edytuj kod]

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. Wacław Korta, Historia Śląska do 1763 roku, Marek Derwich (oprac.), Warszawa: wyd. DiG, 2003, s. 63, ISBN 83-7181-283-3, OCLC 830544476.
  2. Zajączkowska 2001 ↓, s. 13-14.
  3. Zajączkowska 2001 ↓, s. 14.
  4. Według archeologów Wieża Piastowska jest młodsza, niż sądzono | Nauka w Polsce [online], www.naukawpolsce.pap.pl [dostęp 2017-11-27] (pol.).
  5. Jan Długosz, Dziejów Polskich ksiąg dwanaście, t. 3 (ks. X), Kraków 1868, s. 489.
  6. Zajączkowska 2001 ↓, s. 17-19.
  7. Stanisław Kramarczyk, Renesansowa budowa Zamku Piastowskiego w Brzegu i jej tło historyczne, „Biuletyn Historii Sztuki” 24, 1962, nr 3/4, s. 340 oraz Jan Przała, Daty, monogramy i gmerki na bramie zamku w Brzegu, tamże, s. 407.
  8. Solisz 2014 ↓, s. 49.
  9. Solisz 2014 ↓, s. 50-54.
  10. a b Urszula Zajączkowska. Zamek piastowski w 1903. „Nowa Trybuna Opolska”, s. 10, 2002-04-23. Pro-Media Sp. z o.o.. Opole: Pro-Media Sp. z o.o.. ISSN 1230-6134. [dostęp 2013-03-03]. (pol.). 
  11. Zbigniew Bereszyński, Zamek Piastowski w Opolu, „Spotkania z Zabytkami”, 2005, nr 6, s. 20-21.
  12. Matuszczyk-Rychlik 2021 ↓, s. 16-17.
  13. Matuszczyk-Rychlik 2021 ↓, s. 18-23.

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]