Jump to content

ابو الفتوح الرازی

آزاد انسائیکلوپیڈیا، وکیپیڈیا توں
ابو الفتوح الرازی
جم سنہ 1087   ویکی ڈیٹا اُتے (P569) د‏‏ی خاصیت وچ تبدیلی کرن


رے   ویکی ڈیٹا اُتے (P19) د‏‏ی خاصیت وچ تبدیلی کرن

وفات سنہ 1157 (69–70 سال)  ویکی ڈیٹا اُتے (P570) د‏‏ی خاصیت وچ تبدیلی کرن


رے   ویکی ڈیٹا اُتے (P20) د‏‏ی خاصیت وچ تبدیلی کرن

شہریت خلافت عباسیہ
عملی زندگی
تلمیذ خاص شیخ صدوق ،  ابن شہر آشوب   ویکی ڈیٹا اُتے (P802) د‏‏ی خاصیت وچ تبدیلی کرن
پیشہ الٰہیات دان ،  مفسر قرآن ،  لکھاری   ویکی ڈیٹا اُتے (P106) د‏‏ی خاصیت وچ تبدیلی کرن
پیشہ ورانہ زبان فارسی   ویکی ڈیٹا اُتے (P1412) د‏‏ی خاصیت وچ تبدیلی کرن
شعبۂ عمل الٰہیات ،  تفسیر قرآن   ویکی ڈیٹا اُتے (P101) د‏‏ی خاصیت وچ تبدیلی کرن
کارہائے نمایاں روض الجنان و الروح الجنان   ویکی ڈیٹا اُتے (P800) د‏‏ی خاصیت وچ تبدیلی کرن
باب اسلام

ابوالفتوح الرازی یا جمال الدین حسین بن علی نیشابوری رازی (پیدائش: 1087ء— وفات: 1157ء) شیعی، عالم، محدث و مفسر سن ۔ اوہ شیعی محدثین شیخ ابوجعفر محمد بن علی بن بابویہ القمی، ابن شہر آشوب تے ابوحمزہ طوسی دے اُستاد سن ۔

جمال‌ الدین حسین بن علی نیشابوری رازی، (تقریبا 470۔552 یا 556 ھ) ابو الفتوح رازی دے ناں تو‏ں مشہور چھیويں صدی ہجری دے شیعہ مفسر تے محدث تے فارسی بولی د‏‏ی تفسیر روض الجنان تے روح الجنان دے مولف نيں۔ انہاں دا نسب قبیلہ خزاعہ تو‏ں ملدا اے تے انہاں دے جد اعلیٰ نافع بن بدیل بن ورقاء خزاعی صحابی پیغمبر (ص) نيں۔ ابو الفتوح، زمخشری دے شاگرد تے ابن شہر آشوب تے ابن حمزہ طوسی دے استاد نيں۔ انہاں نے چھیويں صدی ہجری دے دوسرے نصف وچ وفات پائی تے انہاں دا جنازہ حمزہ بن موسی بن جعفر (ع) تے حضرت عبد العظیم حسنی دے جوار وچ دفن کيتا گیا۔

سوانح حیات

[سودھو]

جم

ان د‏‏ی جم تریخ معلوم نئيں اے لیکن قراین تے شواہد دے مطابق انہاں د‏‏ی ولادت پنجويں صدی ہجری دے اواخر وچ 470 یا 480 ھ دے نیڑے شہر رے وچ ہوئی ا‏‏ے۔ انہاں دا سلسلہ نسب قبیلہ خزاعہ تک منتہی ہُندا اے تے جداں کہ خود انہاں نے نقل کيتا اے انہاں دے جد اعلیٰ نافع بن بدیل بن ورقاء خزاعی پیغمبر اکرم دے صحابی نيں۔[۱]


ناں و نسب

[سودھو]

ابو الفتوح دا دعویٰ سی کہ اُنہاں دا تعلق بدیل بن ورقا، صحابی ٔ رسول (صلی اللہ علیہ وسلم) تو‏ں ا‏‏ے۔ ابو الفتوح دے جد نافع بن بدیل بن ورقا سن ۔ نسب دے اعتبار نال تعلق قبیلہ بنو خزاعہ تو‏ں سی ۔[۲] اُنہاں دے خاندان دے تمام افراد صاحبان علم و فضل نيں تے انہاں نو‏ں معروف خاندان تے سلسلہ دے عنوان تو‏ں یاد کیتا جاندا ا‏‏ے۔[۳]

سال پیدائش

[سودھو]

ابو الفتوح د‏‏ی تریخ پیدائش دے متعلق کوئی حوالہ یا تذکرہ کِس‏ے کتاب تو‏ں دستیاب نئيں ہوئے سکیا البتہ قرائن و آثار د‏‏ی روشنی وچ کہیا جاسکدا اے کہ اوہ 480ھ مطابق 1087ء دے نیڑے نیڑے پیدا ہوئے ہون گے۔ مقام پیدائش رے ا‏‏ے۔ الششتری صاحب مجالس المؤمنین دے قول دے مطابق ابو الفتوح علامہ ابو القاسم محمود الزمخشری دے معاصرین وچو‏ں سن ۔ علامہ ابو القاسم محمود الزمخشری د‏‏ی وفات 12 جون 1144ء نو‏‏ں ہوئی ۔

خاندان

ان دے خاندان دے تمام افراد صاحبان علم تے فضل نيں تے انہاں نو‏ں معروف خاندان تے سلسلہ دے عنوان تو‏ں یاد کيتا جاندا ا‏‏ے۔[۴] سید محسن امین عاملی نے اس مشہور خاندان دا تعارف شیعہ علماء وچ خاص مقام دے حامل دے طور اُتے کرایا اے کہ جنہاں نے متعدد گرانقدر کتاباں اپنی یادگار چھڈی نيں۔[۵]

قاضی نور اللہ شوشتری وی ابو الفتوح رازی دے خاندان نو‏‏ں صاحب جلالت تے فضیلت خاندان تسلیم کردے نيں جو پیغمبر اکرم (ص) دے خاص صحابی نافع بن بدیل بن ورقاء خزاعی د‏‏ی نسل تو‏ں نيں۔ اوہ کہندے نيں خزاعہ قبیلہ طول تریخ وچ اہل بیت (ع) دے خالص شیعاں وچو‏ں رہیا ا‏‏ے۔[۶]

اولاد

1۔ تاج الدین محمد رازی: شیخ حر عاملی انہاں دے سلسلہ وچ تحریر کردے نيں: استاد تے عوامی رہنما تاج الدین محمد ابو الفتوح رازی خزاعی دے فرزند تے پرہیزگار دانشمند سن ۔[۷]

2۔ صدر الدین علی رازی: شیخ منتجب الدین رازی نے انہاں دا تذکرہ اک شیعہ عالم دے طور اُتے کيتا ا‏‏ے۔[۸]


شیوخ

[سودھو]

ابو الفتوح نے جنہاں شیوخ تو‏ں علم حاصل کيتا، اوہ ایہ نيں:

  • علی بن محمد نیشابوری رازی؛ ابو الفتوح رازی دے والد تے مسائل المعدوم و دقائق الحقایق ورگی کتاباں دے مولف۔
  • عبد الرحمن بن احمد خزاعی نیشابوری؛ مفید ثانی دے ناں تو‏ں معروف۔
  • شیخ عبد الجبار بن مقری رازی؛ مفید رازی دے ناں شے مشہور۔
  • قاضی حسن استر آبادی۔
  • سید ابو صمصام ذو الفقار۔
  • شیخ ابو علی حسن بن محمد طوسی؛ شیخ طوسی دے فرزند۔[۹]
  • علامہ ابو القاسم محمود الزمخشری : ابوالفتوح رازی دے غیر شیعہ استاد تے تفسیر کشاف دے مولف نيں۔ ابو الفتوح نے اپنی تفسیر وچ انہاں نو‏ں اپنے استاد دے عنوان تو‏ں یاد کیتا ا‏‏ے۔[۱۰]
ابو الفتوح رازی
فائل:قبر ابوالفتوح رازی.jpg
حرم عبد العظیم حسنی وچ ابوالفتوح رازی د‏‏ی لوح قبر
کوائف
مکمل نامجمال‌ الدین حسین بن علی نیشابوری رازی
نسبقبیلہ خزاعہ
تاریخ ولادت470 ھ کے قریب
تاریخ وفات552 یا 556 ھ
مدفنصحن حمزہ بن موسی بن جعفر، حرم عبدالعظیم حسنی.
علمی معلومات
اساتذہعلی بن محمد نیشابوری رازی، عبد الرحمن بن احمد خزاعی نیشابوری، شیخ عبد الجبار بن مقری رازی، ابو القاسم محمود بن عمر زمخشری.
شاگردابن شہر آشوب، شیخ منتجب الدین رازی، ابن حمزه طوسی، تاج الدین محمد بن حسین.
تالیفاتتفسیر روض الجنان و روح الجنان.
خدمات

مقام علمی

[سودھو]

ابو الفتوح اپنے زمانہ دے بعض متداول علوم وچ استاد د‏‏ی حیثیت رکھدے سن تے انہاں د‏‏ی تفسیر انہاں دے علم نحو، قرات، حدیث، فقہ، اصول فقہ و تریخ وچ تبحر تے مہارت نو‏‏ں بیان کردی ا‏‏ے۔[۳]

  • محمد باقر خوانساری، حسین بن علی خزاعی جو ابو الفتوح رازی دے ناں تو‏ں مشہور نيں، نو‏‏ں فارسی د‏‏ی مشہور تفسیر دا مولف، تفسیر و علم کلام دے بارز علما، ادب دے ماہر ترین و بزرگ ترین علما تے علم حدیث دے بلند پایہ راویاں دے طور اُتے متعارف کراندے نيں۔[۱۱]
  • مرزا حسین نوری طبرسی (متوفی یکم اکتوبر 1902ء) انہاں دے بارے وچ کہندے نيں: استاد و پیشوائے مفسرین، کلام الہی دے ترجمان، جمال الدین ابو الفتوح حسین بن علی خزاعی رازی، مشہور بہ ابو الفتوح رازی دانشمند فاضل، فقیہ مفسر تے ادیب خبیر سن تے کسب علم وچ کمال د‏‏ی منزلاں اُتے فائز سن ۔[۱۲][۱۳][۱۴]

میرزا حسین نوری انہاں دے بارے وچ کہندے نيں: استاد تے پیشوائے مفسرین، کلام الہی دے ترجمان، جمال الدین ابو الفتوح حسین بن علی خزاعی رازی، مشہور بہ ابو الفتوح رازی دانشمند فاضل، فقیہ مفسر تے ادیب خبیر سن تے کسب علم وچ کمال د‏‏ی منزلاں اُتے فائز سن ۔[۱۵]

استاد

فائل:تصویر کتاب روض الجنان.jpg
تفسیر روض الجنان دا عکس
  • علی بن محمد نیشابوری رازی؛ ابو الفتوح رازی دے والد تے مسائل المعدوم تے دقائق الحقایق ورگی کتاباں دے مولف۔
  • عبد الرحمن بن احمد خزاعی نیشابوری؛ مفید ثانی دے ناں تو‏ں معروف۔
  • شیخ عبد الجبار بن مقری رازی؛ مفید رازی دے ناں شے مشہور۔
  • قاضی حسن استر آبادی
  • سید ابو صمصام ذوالفقار
  • ابو القاسم محمود بن عمر زمخشری؛ ابوالفتوح رازی دے غیر شیعہ استاد تے تفسیر کشاف دے مولف نيں۔ ابو الفتوح نے اپنی تفسیر وچ انہاں نو‏ں اپنے استاد دے عنوان تو‏ں یاد کيتا ا‏‏ے۔[۱۷]

شاگرد

  • شیخ منتجب‌ الدین رازی؛ کتاب اللسٹ دے مولف۔
  • ابن حمزه طوسی
  • تاج‌ الدین محمد بن حسین؛ ابو الفتوح رازی دے فرزند۔[۱۸]

آثار تے تالیفات

  • تفسیر روض الجنان تے روح الجنان؛ ایہ کتاب، ابوالفتوح رازی د‏‏ی سب تو‏ں مشہور تالیف ا‏‏ے۔
  • روح الاحباب تے روح الالباب فی شرح الشہاب؛ ایہ کتاب، شہاب الأخبار د‏‏ی شرح یے جس دے شارح قاضی قضاعی شافعی نيں تے اس دا موضوع حکم، مواعظ تے واقعات پیغمبر اکرم (ص) نيں۔
  • رسالہ یوحنا؛ ایہ کتاب یوحنا نامی اک عیسائی نے لکھی ا‏‏ے۔ اس دا موضوع امامت ا‏‏ے۔
  • تبصرة العوام فی معرفة مقالات الانام؛ ابو الفتوح نے اس کتاب وچ حسین بن منصور حلاج دے افکار اُتے تنقید د‏‏ی اے تے اس دے ہور ابواب وچ شیعاں اُتے کيتے جانے والے بیجا اعتراضات دا جواب دتا اے تے تشیع دا رفاع کيتا ا‏‏ے۔
  • مناظره حسنیہ؛ اس وچ حُسنیہ نامی اک لڑکی دے مناظرات نيں جو ہارون الرشید د‏‏ی معاصر سی۔ ایہ کتاب فارسی وچ اے تے اہل سنت دے رد وچ لکھی گئی ا‏‏ے۔ ایہ بارہیا علامہ مجلسی د‏‏ی کتاب حلیۃ المتقین دے نال یا بطور مستقل شائع ہوئی ا‏‏ے۔
  • رساله اجازه
  • تفسیر؛ عربی بولی وچ ۔[۱۹]

وعظ تے خطابت

[سودھو]

ابو الفتوح اہل منبر سن تے اس تو‏ں قلبی لگاو رکھدے سن ایتھ‏ے تک کہ انہاں دے اس ذوق دا آشکارا اثر انہاں د‏‏ی تفسیر وچ وی دکھادی دیندا ا‏‏ے۔ انہاں د‏‏ی مجالس تے خطابت مقبول عام سی تے اک خاص موقعیت د‏‏ی حامل سی جس اُتے بعض لوک رشک کردے سن ۔ حاسداں د‏‏ی بدگوئی د‏‏ی وجہ تو‏ں اوہ کچھ عرصہ اس تو‏ں محروم رہ‏‏ے۔[۲۰][۳]

شاگرد

[سودھو]
  • ابن شہر آشوب، کتاب مناقب آل ابی طالب دے مولف۔
  • شیخ منتجب الدین رازی؛ کتاب اللسٹ دے مولف۔
  • ابن حمزه طوسی
  • تاج الدین محمد بن : حسین ابو الفتوح رازی دے فرزند۔[۹]

وفات

[سودھو]

اُنہاں د‏‏ی خود نوشت تحریر دے مطابق، جو قطعہ وفات د‏‏ی صورت وچ موجود اے تے جسنو‏ں ریاض العلماء نے اپنی کتاب وچ درج کیتا اے، اوہ 552ھ تک زندہ سن تے انہاں د‏‏ی وفات سن 552ھ یا 556ھ وچ ہوئی اے ۔انہاں نو‏ں انہاں د‏‏ی وصیت دے مطابق اُنئيں رے شہر وچ حمزہ بن موسیٰ بن جعفر دے صحن وچ عبد العظیم حسنی دے مزار وچ دفن کیتا گیا۔[۲۱][۲۲][۲۳]

حوالے

[سودھو]
  1. رازی، روض الجنان، نشر آستان قدس رضوی، ج۵، ص۱۴۸ ذیل آیه ۲۵ سوره فتح.
  2. ابوالفتوح الرازی: روض الجنان و الروح الجنان فی تفسیر القرآن، جلد 5، صفحہ 148، ذیل آیت 25، سورہ فتح۔ مطبوعہ نشر آستانِ قدس رضوی، مشہد۔
  3. ۳.۰ ۳.۱ ۳.۲ عرب زاده، شرح حال ابو الفتوح رازی ، 1384 شمسی ہجری،  شمارہ  94۔
  4. عرب ‌زاده، شرح‌ حال ابو الفتوح رازی، ۱۳۸۴ش.
  5. امین عاملی، اعیان الشیعہ، نشر ۱۴۱۴ق، ج۶، ص۱۲۴.
  6. شوشتری، مجالس المؤمنین، ۱۳٧٧ش، ج۱، ص۴۹۰.
  7. حر عاملی، أمل الآمل، ج۱، ص۵۸.
  8. رازی، اللسٹ، ۱۳۶۶ش، ص۸۵.
  9. ۹.۰ ۹.۱ محمد بن حسن امین العاملی: اعیان الشیعہ، جلد 6، صفحہ 125۔ مطبوعہ دارالتعارف، بیروت، 1414ھ
  10. منتجب الدین الرازی: روض الجنان، جلد 16، صفحہ 170، ذیل آیت 80، سورہ یٰس۔ مطبوعہ انتشارات مرعشی نجفی، قم، 1366 شمسی ہجری۔
  11. محمد باقر خوانساری: روضات الجنات، جلد 2، صفحہ 314۔ مطبوعہ قم، ایران
  12. مرزا حسین نوری طبرسی : خاتمہ مستدرک الوسائل،جلد 3، صفحہ 72۔ مطبوعہ قم، 1415ھ
  13. عرب‌ زاده، شرح‌حال ابو الفتوح رازی، ۱۳۸۴ش.
  14. خوانساری، روضات الجنات، ج۲، ص۳۱۴.
  15. نوری، خاتمہ مستدرک الوسائل، ۱۴۱۵ق، ج۳، ص٧۲.
  16. امین عاملی، اعیان الشیعہ، ۱۴۱۴ق، ج۶، ص۱۲۵.
  17. رازی، روض الجنان، نشر آستان قدس رضوی، ج۱۶، ص۱٧۰ ذیل آیه ۸۰ سوره یس.
  18. امین عاملی، اعیان الشیعہ، ۱۴۱۴ق، ج۶، ص۱۲۵.
  19. امین عاملی، اعیان الشیعہ، ۱۴۱۴ق، ج۶، ص۱۲۵ تے ۱۲۶.
  20. عرب‌زاده، شرح‌حال ابوالفتوح رازی، ۱۳۸۴ش.
  21. محمد بن حسن امین العاملی: اعیان الشیعہ، جلد 6، صفحہ 124۔ مطبوعہ دارالتعارف، بیروت، 1414ھ
  22. عرب ‌زاده، شرح‌حال ابوالفتوح رازی، ۱۳۸۴ش.
  23. امین عاملی، اعیان الشیعة، ۱۴۱۴ق، ج۶، ص۱۲۴.

مآخذ

[سودھو]
  • ابو الفتوح رازی، حسین بن علی، روض الجنان تے روح الجنان فی تفسیر القرآن، مشہد، آستان قدس رضوی
  • امین، محسن، اعیان الشیعہ، بیروت، دار التعارف، ۱۴۱۴ق
  • عاملی، محمد بن حسن، امل الامل، بغداد، اندلس، بی‌ تا
  • عرب‌ زاده، ابو الفضل، شرح حال ابو الفتوح رازی، آینہ پژوهش، مہر تے آبان ۱۳۸۴ - شماره ۹۴
  • خوانساری، محمد باقر، روضات الجنات، روضات الجنات فی احوال العلماء تے السادات، قم، اسماعیلیان
  • شوشتری، نور الله، مجالس المؤمنین، تہران، اسلامیہ، ۱۳٧٧ش
  • رازی، منتجب‌ الدین، اللسٹ، قم، انتشارات مرعشی نجفی، ۱۳۶۶ش
  • نوری، میرزا حسین، خاتمہ مستدرک الوسائل، قم، آل البیت، ۱۴۱۵ق