1. The document discusses the concept of "intodelh" or development among Baptist Christians in Mizoram. It argues that true development involves using one's talents and abilities to serve others through meeting their spiritual and physical needs.
2. Development should not just be about economic or material gain, but also improving people's lives through education, healthcare and empowerment. It suggests Christians should strive to develop themselves and their communities through sharing their faith and gifts.
3. True development leads to a better environment, takes care of future generations, and allows people to live fulfilled lives through contributions to society. It is a holistic process benefiting all aspects of life.
1. The document discusses the concept of "intodelh" or development among Baptist Christians in Mizoram. It argues that true development involves using one's talents and abilities to serve others through meeting their spiritual and physical needs.
2. Development should not just be about economic or material gain, but also improving people's lives through education, healthcare and empowerment. It suggests Christians should strive to develop themselves and their communities through sharing their faith and gifts.
3. True development leads to a better environment, takes care of future generations, and allows people to live fulfilled lives through contributions to society. It is a holistic process benefiting all aspects of life.
1. The document discusses the concept of "intodelh" or development among Baptist Christians in Mizoram. It argues that true development involves using one's talents and abilities to serve others through meeting their spiritual and physical needs.
2. Development should not just be about economic or material gain, but also improving people's lives through education, healthcare and empowerment. It suggests Christians should strive to develop themselves and their communities through sharing their faith and gifts.
3. True development leads to a better environment, takes care of future generations, and allows people to live fulfilled lives through contributions to society. It is a holistic process benefiting all aspects of life.
(2 Korinth 12:9, Johana 15:5, Thufingte 16:9, Philipi 4:13) Thuhma Mizoram Baptist Mipa Pawl (MBMP) rorel vawihnihna, Hnahthiala neih chuan Baptist Mipa Pawl (BMP) member te Intodelh chungchang inzirtir nise tiin a rel a. Kan rorelna bawhzuiin Executive Committee meeting chuan kum 2023 BMP dayah hian ‘Intodelh’ tih thupui hmanga inzirtirna neih nise a ti a. Tichuan tun tumah hian ‘Intodelh’ tih thupui hi kan zirho dawn a ni. Kan thupui hi a zau in vawikhat maia zir zawh theih a ni lova, sawikim sen pawh a ni dawn hauh lo. Tun tumah hian a khuhhawnna an deuh chauhin intodelh chungchang hi sawi kan tum dawn a ni. Hei bakah hian kan remchan dan leh phak ang tawk zelin intodelh chungchang hi inzirtir zuiin, kawng hrang hranga hmalak chhunzawm dan kan zawn theih chuan kan rorel thiltum hi a hlawhtling dawn a ni. Ram pum huap chanchinbu pawh BMP ten kan nei chho dawn a. Kan chanchinbu kaltlang hian mithiam zawk te pawhin zau zawk, fiah zawk leh thupui then hran nei te pawhin inzirtirna hi kan la chhunzawm zel turah beisei bawk ila. Baptist mipa ten Pathian rawng kan bawlna leh chhungkua kan enkawlna kawngah intodelh tura ke pen turin thahnemngai takin kan thupui hi I han zirho dawn teh ang. ‘Intodelh’ chu enge ni? Intodelh tih tawngkam hi kan rilru awn lam leh kawhtir bik kan neih dan a zirin a sawifiah dan pawh a danglam thei viau awm e. Hetia han sawi mai hi chuan kan nitin khawsakna leh inrelbawlna lam kan awn tir sa run maithei a ni. Mawlmang thei ang bera kan sawifiah dawn chuan; intodelh kan tih chuan mahni thawhchhuah ringin, midang tibuai lovin kan nitin khawsak kan inrelfel thei tihna a ni. Kan sum lakluh milin, ba nei lovin kan mamawh kan inphuhruk thei tih te pawhin a sawi theih bawk awm e. Hetah hian thil pahnih han sawibelh ta ila. Mihring ten duh leh mamawh tamtak kan nei a, chung te chu mamawh (Ends) tiin sawi ila. Chung mamawh neihna tur emaw, leina tur emaw sum leh pai emaw theihna kan neih te chu hlenchhuahna hmanrua (Means ) ti ta bawk ila. Kan intodelh chuan kan thil mamawh (Ends) in phuhruk na turin a hlenchhuahna tur hmanrua (Means) kan neih ang te chu a hnianghnar tawk a, midang tibuai lo leh pur ngai lovin kan mamawhte kan inphuhruk thei tiin a sawifiah theih bawk awm e. Kan mamawh kawng tinrengah erawh a intodelh theih loh tih erawh kan hriat a pawimawh awm e. Intodelh chungchang sawi hian ei leh bar leh nitin khawsak rel chungchang a kan thil mamawhte hi kan mitthla hmasa ber hlawmin a rinawm. A dikna chin pawh a awm. Chung bakah chuan, in leh lo din te, thuamhnaw mamawhte, hriselna lam te leh thil mamawh dangte kan inphuhruk zo em tih te pawh kan inzawh thin a pawimawh ang. Kan intodelh kan tih chuan kan thil mamawh hrang hrang te kan thawkchhuak emaw, leina tur sum leh pai kan thawkchhuakin kan nei thin. Leiba nei lovin kan nitin khawsak kan relfel thei bawk. Kan intodelh anih chuan midang kan tibuai lova, mahni thawhchhuah milin kan khawsa a, thenkhat phei chuan ni tha lo leh hun harsa emaw, hmalam hun atan kan inkhawl nel nual thei bawk mahna. Intodelh kan tih hian sum leh pai emaw khawsak lam ngawt a kawk lova. A hnam leh ram ang pawhin mihring nunkawng tinrenga kan mamawh chu keimahni kan inphuhruk zel tihna a ni. Zirna lama zirtirtu tha neih te, thiamna lama Engineer leh Doctor te leh mi thiam bik te (leh thildang te), infiamna lama infiam mi hlawhtling leh thildang tamtakte pawh keimahni mi leh sa ngei kan mamawh tawk kan neih hian kan ram chu a intodelh a ni. Buh leh bal, thlai leh ran thlengin kan intodelh in kan sumhnar lian tak an ni thei zel a ni. Intodelh kawngah hian pawisa hi a pawimawhin tehfung tangkai tak pawh a ni ngei mai. Chutiangin rawngbawlna kawngah pawh Pastor leh Missionaryte keimahni huangchhung atang kan intodelh em? Fellowship hruaitu tur mi tha kan intodelh em tih te pawh inzawt ta zel i la. Kan thupui hian a huam zau in a huam kim em em a ni tih chu heta tang pawh hian a chiang lehzual awm e. Chutiang tak chuan intodelh tih leh kan nitin nuna kawng tinreng mai hian kungkaihna thuk tak a lo nei vek zawk a ni. Intodelh pawimawhna. Mi intodelh chu thawkchhuaktu emaw, thawhchhuah nei a ni thin. Kut hnathawk emaw, thlabi hlawh la chi emaw, sumdawng te pawh a ni mahna. Intodelhna chuan hlimna leh lawmna min pe thin. Chhungkaw intodelh chuan lungkham tur an nei tlem a, an hlimin an lawm fo. Ni thalo leh hun harsa zawkah pawh an thla a muang a. Hei hi kawng hrang hrang a hmasawn zel nan a pawimawh hle a ni. Mahni inrintawkna pawh min pe tel bawk. Intodelhna hian zalenna nasa tak min pe. Harsatna hrang hrang avanga loh theih loha midang tihbuai fo te, midangte a innghah te, mi mitmei veng reng reng leh midang tanpui ngai a awm reng hrehawmzia kan hriat theuh a rinawm. Kan intodelh chuan zalenna engemaw tak kan nei a. Phurrit tamtak, kan intodelh loh avanga kan insiamchawp thin te lakah kan fihlim thei thin. Kan duhzawng leh chak zawng te pawh inthlahrung lo leh zalen zawkin kan hlenchhuakin kan inhnangfak thei bawk thin a ni. Intodelh tura kan hmalakna kawngah hian mahni tana chakai khawrh ang kan ni. Thahnemngai takin kan thawk thin, phur takin beiseina leh tum neiin hna kan thawh phah thin a. Hei hian mihringah tumruhna, peih rei na, beiseina nung leh taimakna te pawh min siam bawk thin. Heng te hi mihringa ze tha kan tih thin te kha a ni a. Hringnun kawng kan zawhna lamtluanga harsatna hrang hrang hmachhawn tura thil pawimawh tak te an ni. Intodelh hi hmasawnna tehfung pawimawh tak a ni. Ram changkan leh hmasawn chu an intodelh a. A chhunga mi cheng te pawh an hlimin an hmalam hun a eng thin. Dam pawh an dam rei nge nge. Kan intodelh hian kan khawsak, zirna, thiamna, hriselna leh kawng hrang hrangin hma kan sawn thin. Midangten dinhmun tha zawka awm enin min en thin a lo ni. Chu chu mihring kan nih chhung chuan thil thlakhlelhawm tak te pawh a nihna chin a awm. Intodelhna hian chakna min pe thin; mimal, chhungkua, khawtlang, kohhran leh ram tiamin. Chu chuan kan hmalakna kawng hrang hranga huaisenna te a keng tel bawk. A huhova zalenna tamtak pawh a tel thei bawk ang. Kan intodelh loh vangin boruak engemaw hlek awm sela, kan ram thenawmte mitmei ven viau a ngai hma hle tih hretu te kan ni vekin a rinawm. Ringtute hi intodelhna hian rawngbawlna kawngah nasa takin min tanpui thin. Kan nitin khawsakna mamawh piah lama thilpek hmanga rawng kan bawlnaah hian kan intodelh chuan kan huang kan zauh zel thei a, nasa zawkin rawng kan bawl thei. Pathian ram pawh he khawvelah a zau zel ngei ang. Intodelh hi Kristian ten kan tum ngei ngei bawk tur a ni. Khawvel ram changkan leh Intodelh te chu Kristian ram an ni fur a ni. Kan intodelh hian midang ngaih pawimawhna leh inzahtawnna te kan hlut thiam lehzual thin. Hei hian kan chhehvel (Environment) leh thildang ngaih pawimawhna, dimdawina leh humhalh duhna a hringchhuak a. Kutzala thil tlak tir kutthlak mai mai pawh nasa takin a tlem phah thin. Heng te hi kan khawvel thang zelah hian ram nuam zawk kan siamna kawngah a pawimawh hle a ni. Kan intodelh loh vangin kan ram thing leh mau kan tichereu a, kan luidungte kan suasamin ramsa leh sava ten kan kut an tuar mek a ni. Pathian thilsiam mawi leh tangkai tak tak te hi kan intodelh chuan tha takin kan humhalh thei dawn a lo ni. Chu chu Baptist mipaten kan thiltum leh hmachhawp liantak pakhat pawh a ni e. Sawi tur a tam, hetah hian I duhtawk phawt ang. Kan intodelh loh chuan kan hnam hi hnamdang ten min la chimral mai ang tih hi kan rilruah cham zui sela a pawimawh hle mai. Kan intodelh theih loh nachhan langsar zual te: Rorelna leh ruahmanna tha leh kumhlun a awmloh thin avangin kan thlai thar leh dehchhuah ang ang te hralh sumah an hlut ang turin kan chan thei lo fo. Chutiang bawkin thiamthil bik nei te pawh market (mihring mamawhtu) a that tawk loh avangin talent a peipun theih tak tak loh. Sum hlawhchhuahna tur hmunhma lian leh nghelnghet (Factory, industry ldt) kan la tlachham bawk. Mihringin intodelh turin sum kan thawhchhuah a ngai a, chumi lam kawngah chuan hmasawn kan ngai hle mai. Kan eizawnna ber huan leh lo hmanga hmalakna kawngah sik leh sa, ruahtui tlakdan danglam zel, khawkheng leh ram leilungin a zir tawk loh vangin harsatna kan tawk fo. Hei hian kan beisei leh ruahman lawk angin kan kut hnathawh rah a chhuahtir thei lova, intodelh kan harsat phah thin. Mi tamtakte kan khawsakin a zir lova, intodelh a rualpawl tur leh dinhmun chhawm nung turin kan khawsak dinhmunin a zir lo hrim hrim. Kan thawhchhuah ang ang te pawh loh theih lovin kan hmanral nghal zel a ngai a. Intodelh pui tham sum bang kan nei thei lo thin. Dinhmunin a zir loh tlat chuan inremchem te pawh a thu in hre bel viau mah ila, a takin kan nunpui thei tak tak lo thin. Thla bi hlawh la leh, thianghlim leh kumhluna sum thawhchhuahna nei an tlem. Rim taka thlan sa phul kaia thawhchhuah sum te hi chhan hrang hrang vangin chhungkaw mamawh phuhruk zo reng khawp a ni mawh hle. A baka sum deuchhuahna tur dang kan nei chuang lova, kan hre chuang bawk lo, intodelh a harsa hle. Intodelh turin Hriselna a pawimawh. Chhungkaw hriselna that loh vangin sum kan seng ral tam hle. Hriselna tha tawk lo chuan tha takin hna kan thawk thei lo. Mamawh a tam zel, a phuhrukna tur a pung si lo! Chhungkaw inrelbawlna tha hi intodelh tura min puitu a ni. Amaherawhchu kan inrelbawlna a felfai tawk lo fo. Mahni thawhchhuah ang ang kan hmangral zung zung a. Chhungkaw sum lut leh chhuak fel taka rel thlap thlap lam kawngah hmasawn kan ngai. Zuk leh hmuam hian intodelh lovin min siam thin. Hei hi tul lova sum tamtak kan khawhralna pawh a ni. Sawi zau vak a ngailo e. Sim ila, intodelhna kawngah hma kan sawn in kan kan awk awk ngei a rinawm. Unemployment vangin kan intodelh thei lo tih a chiang reng mai. Thiam bik leh thiamthil bik nei tan emaw, tharum hmanga eizawng tan pawh hna kumhlun leh hlawk a vang hle. Eizawnna ngelnghet neih a harsa a. Intodelh a harsa hle. Zirna kawng hrang hrangah hian chhan hrang hrang vangin rual kan pawl tawk lova, competition a sang nasa tawh si a. Hna tlemte awmchhun te kan inchuhna kawngah hian a ruhno apiang chu kan innekchhuak ta zel a nih hi. Vanduaina hrang hrangin min tlakbuakin intodelh a harsa hle thin. Duhsaktu kan nei lo emaw, thil kalphungah kan intat lut ve thei lo emaw, kan vanduai ve hrim hrim vang te pawh a ni thei. Chhungkaw member ruihhlo leh zu in a tibuai te pawh a ni thei bawk. Vanduaina hrang hrang vangin kan thawhchhuah aia tam mamawh phuhrukna lamah a luangchhuak a. Intodelh a harsa em em thin a ni. Thil kumhlun lo leh innghahna tlak lo ah kan inhambuai fova. Hausak thut kan tumna lamah te kan sum leh pai neih ang ang te a lothlawnin a luangral fo. Kar lovah a ngai te a bul tan a tul leh thin. Intodelh a harsa hle thin. Intodelh tura thil pawimawh te. Tumna, mahni inrintawkna, Taimakna, peih reina, thahnemngaihna, dawhtheihna leh inremchem thiam te a pawimawh hle. Thawkchhuak turin hriselna tha kan neih a ngai a. Hun tha leh remchang thiam taka hman a tul hle bawk. Nun invawng uluk, nunkawng dik, thil thalo chin dawklak neih loh pawimawh hle. Pathian rinna tak tak, amah hrechiang a, amaha innghat nun kan neih a pawimawh em em a ni. Pathian hi Pathian intodelh a ni. Pathian hi a intodelh a, mihring te min mamawh hauh lo. Chuti chung chuan amah nena lengdun turin mihringte hi duhtaka a siam kan ni. Tirhkoh Paula chuan “Amah atang leh, amah avanga leh amah atan thil zawng zawng hi a lo awm a ni si a; a hnenah chuan chatuanin ropuina chu awm rawh se. Amen” (Rom 11:36) a lo ti a ni. Pathian hi intodelh Pathian a ni tih a hrechiang hle mai. Michael Horton chuan “Khawvel leh a chhunga awm te hi Pathianin hlimna leh lawmna atan a mamawh lo” tiin a lo ziak ve bawk. Tirhkoh Paula tho hian Pathian chu engkim hnena thil zawng zawng petu anih thu Atheni khaw mite hnenah a sawi a (TT 17: 24-25). Kan rin Pathian hi Pathian ropui, engkima engkim a ni a. Kawng tinrenga famkim leh intodelh Pathian a nihna hi kan rindan leh amah kan hmuhdan leh pawmdanah pawh hian lantirin kan entawn hi a tha hle ang. Pathian ropuina, engkimin a thu an awihna hian a ropuina mai ni lovin a intodelh zia a puangchhuak a. Chutiangin amah chibai kan bukna te hian Pathian ropui leh intodelh Pathian a nihzia hi a tilang chiang hle bawk a ni. Ringtu nun leh intodelh. Ringtute hi Pathianah leh Pathian atang chauh hian kan intodelh thei a ni. Sual vangin kan rum thin a, sual chuan Pathian mamawh kan ni tih min hriattirin chu hriatchianna hmunah chuan min hruai fo thin (Kol 1:19-22, Lk 15:17). Chutiang bawkin hrehawmna leh hun harsa in Pathian min hnaihtir fova, keimahni a thil relfel kan tumin kawng kan bo zawk thin. Kan ringtu nunah hian Pathian hi kan intodelhna kawng awmchhun a ni tih kan hriat a pawimawh hle mai (Jn 14:6). Pathian kan theihnghilh emaw (Deut 8:11-20) keimahni leh kan thil neih a kan innghah lutuk a (Lk. 12:15-21) mahni kan lo invur thin hian rinna kawngah harsatna tamtak min lo siam thin zawk a lo ni (2 Sam 11:1-2; Amos 6:1, 3-6). Pathian thu chuan ‘hna thawk lo chuan ei pawh ei suh se’ a ti a. Kan intodelh lohna chhan hi kan taimak tawk loh vang te a ni thei em? Pathian kan ring tak tak em? Khawvel thila ropui leh thiltitheiahte kan innghat em tih te hi I inzawt ta ila. Diklo taka sum lakluh chu a ral thuai a (Thufingte 13:11) tih te hi inenfiah nan kan hman thin a pawimawh hle. Intodelh turin enge kan tih ang. Kawng hrang hranga intodelh tur chuan heng te hi kan rilruah chiang ila: 1. Kan tun dinhmun inzirchian a, kan nihna inhriatchian. Kan intodelh em? Mahni dinhmun hrechiang in inpawm thlap ila. Chuta tang chuan hma la tura pen turin kan rilru I siam ang u. 2. Hmathlir thui tak kan neih a ngai. Kan mamawhte hre rengin, hmalak kan tum dan leh hunbi tiam zela hlenchhuah tur chin kan ruatlawk a ngai. Hei hian peih rei leh tha thlah lova thawhchhuah te a kengtel nghal ang. 3. Tumbik neiin ruahmanna felfai tak kan neih a ngai. Chumi atang chuan peng lovi la. 4. Ruahman anga kan mawhphurhna kan hlen theih loh changin enge a chhan ni thei tih zirchiang ila. Chuta tang chuan hmalak zel dan tur leh ruahmanna thar te pawh a tul dan angin siam zel ila. 5. Hun vawn dik hian kawng tinrengin min tanpui thin. Kan sum neih ang mil a budget felfai tak kan duan thin pawh kan tihmakmawh a ni chiang sa. Chutiangin inremchem pawh kan zir a ngai. 6. Rinnaah nghet taka kan din a pawimawh hle. Chu chuan hlemhletna kawng hrang hrang lakah min veng ang. Intodelhna kawng dik leh kumhlunah min hruai ngei ang. Kan rin Pathian hian Krista Isuaa a ropuina ngahzia ang zelin kan tlakchhamna tinreng pawh min phuhruksak ang tih thuah hian chiang ila (Philipi 4:19). Keimahni lama tihturte hlenchhuakin rinna nen ke pen zel ila. Pathianin min hruai anga kan intodelh ngei ang. Ngaihtuah zui atan: 1. Kan ram leh hnam hi kan intodelh loh chuan chimral kan ni thuai mai lawng maw.