پرش به محتوا

سری (ریاضیات)

از ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد
سری همسازمقدار یک سری را می‌توان به این صورت تصوّر کرد: جمع مساحت مستطیل‌های به طول یک و عرض

در ریاضیات، یک سریِ متناظر با یک دنباله مانند ، از مجموع جزئی تمامی اعضای دنبالهٔ به دست می‌آید.

سری‌ها به دو صورت یا نمایش داده می‌شوند.

بررسی سری‌ها بخش بزرگی از حسابان را تشکیل می‌دهد. به علاوه، سری‌ها در رشته‌های بسیاری از ریاضیات از جمله ترکیبیات استفاده می‌شوند. سری‌ها کاربرد بسیاری در رشته‌هایی چون علوم رایانه، فیزیک و مالی دارند[۱].

تعریف

[ویرایش]

برای دنباله‌های متناهی با طول ، این مقدار برابر تعریف می‌شود.

برای دنباله‌های نامتناهی0، این مقدار به کمک حد مجموع جزئی تعریف می‌شود[۲]:

اگر چنین حدی وجود داشته باشد، سری، همگرا نامیده می‌شود و در غیر این صورت واگرا[۲].

سری‌های خاص

[ویرایش]

سری حسابی

[ویرایش]

سری‌های حسابی مجموع جزئی یک تصاعد حسابی است و به صورت زیر نوشته می‌شود:

سری هندسی

[ویرایش]

سری‌های هندسی مجموع اعضای یک تصاعد هندسی است و به صورت زیر نوشته می‌شود:

قضیه: یک سری هندسی همگرا ست اگر و تنها اگر [۲].

سری همساز

[ویرایش]

سری هارمونیک یا همساز به صورت زیر نوشته می‌شود:

این سری از مثال‌های معروفی ست که دنبالهٔ آن همگرا ست ولی سری واگرا ست.

p-سری‌ها

[ویرایش]

این سری‌ها تعمیمی از سری همساز هستند:

این سری‌ها تنها در صورتی همگرا هستند که باشد.

این سری‌ها، به عنوان تابعی از به «تابع زتای ریمان» معروف اند و به صورت نمایش داده می‌شوند.

سری گرندی

[ویرایش]

سری یک سری واگرا ست که دنبالهٔ آن نیز واگرا ست.

روش‌های غلط برای محاسبهٔ مقدار سری

[ویرایش]

اشتباهی که در این محاسبات وجود دارد این است که فرض شده مقدار سری وجود دارد که فرض نادرستی ست. این مقدار وجود ندارد و سری واگرا ست.

نصف مسیر باقی‌مانده

[ویرایش]
یک اثبات تصویری برای به دست آوردن مقدار

این مسأله از پارادوکس‌های زنون بوده و به شرح زیر است:

هیچ دونده‌ای نمی‌تواند به انتهای مسیر خود برسد زیرا قبل از رسیدن به انتهای مسیر، باید نصف مسیر باقی‌مانده را طی کند.

اگر طول مسیر را واحد در نظر بگیریم، این مسأله معادل این است که هر چه قدر شروع به جمع کردن سری کنیم، به مقدار دقیق ۱ نمی‌رسیم.

به عبارت دیگر در دنبالهٔ مجموع جزئی هیچ عضو آن برابر ۱ نیست.

این ادّعا غلط است زیرا مقدار سری برابر حد مجموع جزئی ست.

سری با جملات مثبت یا جملات منفی

[ویرایش]

اگر همواره مثبت یا همواره منفی باشد:

سری تلسکوپی

[ویرایش]

اگر ، در آن صورت سری را «تلسکوپی» می‌نامیم.

قضیه: سری تلسکوپی تنها در صورتی همگرا ست که همگرا باشد و در آن صورت: [۲]

سری متناوب

[ویرایش]

برای دنبالهٔ ، سری متناوب آن به صورت است.

آزمون همگرایی (قضیهٔ لایبنیتز)

[ویرایش]

اگر دنبالهٔ مثبت و نزولی با حد صفر باشد، سری متناوب آن همگرا ست[۲].

ویژگی‌ها و قضایای مرتبط

[ویرایش]
  • قضیه: اگر همگرا باشد، نیز (به ازای هر طبیعی) همگرا ست و بالعکس. بنا بر این، برای تعیین همگرایی سری، تفاوتی بین و وجود ندارد[۲].
  • قضیه: [۲]
  • قضیه: اگر همگرا باشد و واگرا باشد واگرا ست[۲].

مطلقاً همگرا

[ویرایش]
  • سری را «مطلقاً همگرا» می‌نامیم اگر همگرا باشد[۲].
  • هر سری مطلقاً همگرا، همگرا نیز هست[۲].
  • هر سری واگرا، مطلقاً واگرا نیز هست.

آزمون‌های همگرایی

[ویرایش]

اگر سری همگرا باشد، باید باشد[۲].

اگر یا وجود نداشته باشد، سری باید واگرا باشد.

آزمون‌های سری مثبت یا منفی

[ویرایش]

این آزمون‌ها تنها در صورتی کاربرد دارند که جملات دنباله‌ها همواره مثبت یا همواره منفی باشند

آزمون‌های مقایسه‌ای

[ویرایش]
آزمون مقایسه‌ای مستقیم
[ویرایش]
  • اگر ، سری‌های و یا هر دو مطلقاً همگرا هستند و یا هر دو واگرا.
  • تعمیم: اگر ، سری‌های و یا هر دو مطلقاً همگرا هستند و یا هر دو واگرا[۲].
آزمون مقایسه‌ای حدّی
[ویرایش]
  • اگر ، سری‌های و یا هر دو مطلقاً همگرا هستند و یا هر دو واگرا[۲].
  • تعمیم: اگر ، سری‌های و یا هر دو مطلقاً همگرا هستند و یا هر دو واگرا.
  • اگر همگرا باشد و ، سری نیز همگرا ست.
  • اگر واگرا باشد و ، سری نیز واگرا ست.
آزمون مقایسه‌ای اُردر
[ویرایش]

دو آزمون بالا معادل یکدیگر هستند و به مفهوم دیگری مرتبط اند: نماد O بزرگ و تحلیل مجانبی.

تعریف: اگر ، می‌نویسیم (یا ) و می‌خوانیم و «به صورت مجانبی برابر» اند.

تعریف: اگر ، می‌نویسیم و می‌خوانیم دنبالهٔ را «به صورت مجانبی محدود» می‌کند (یا از اردر است).

طبق تعریف، اگر دو دنباله یکدیگر را به صورت مجانبی محدود کنند، آن دو به صورت مجانبی با یکدیگر برابر اند.

  • اگر ، سری‌های و یا هر دو مطلقاً همگرا هستند و یا هر دو واگرا.
  • اگر همگرا باشد و باشد، سری نیز همگرا ست.
  • اگر واگرا باشد و باشد، سری نیز واگرا ست.

آزمون انتگرال

[ویرایش]

اگر تابع همواره مثبت باشد و و ، در این صورت دنباله‌های و یا هر دو همگرا هستند یا هر دو واگرا[۲].

آزمون‌های کوشی

[ویرایش]
آزمون ریشه
[ویرایش]
  • اگر سری همگرا ست[۲].
  • اگر سری واگرا ست.
آزمون نسبت
[ویرایش]
  • اگر سری همگرا ست[۲].
  • اگر سری واگرا ست.

تغییر آرایش

[ویرایش]

کوشی کشف کرد که ممکن است با تغییر آرایش یک سری، مقدار آن تغییر کند[۱]. به عنوان مثال سری

امّا اگر آرایش این سری را به طوری تغییر دهیم که پس از هر دو مثبت، یک منفی ظاهر شود، به مقدار دیگری می‌رسیم:

دقّت کنید که در هر دو سری، هر تقسیم فرد به صورت مثبت و یک بار و هر تقسیم زوج نیز به صورت منفی و یک بار ظاهر می‌شود؛ پس سری دوم به درستی آرایشی از سری اوّل است.

سری مطلقاً همگرا

[ویرایش]

قضیه: هر گونه آرایشی از یک سری مطلقاً همگرا مقدار یکسانی دارد.[۲]

همچنین ریمان اثبات کرد که برای هر سری همگرا که مطلقاً همگرا نباشد می‌توان آرایشی معرّفی کرد که در آن مقدار سری تغییر کند.[۳]

سری‌های توانی

[ویرایش]

هر سری به صورت را یک سری توانی به مرکز می‌نامیم. در نتیجه هر سری به صورت را یک سری توانی به مرکز ۰.

سری تیلور یک نوع سری توانی ست.

جستارهای وابسته

[ویرایش]

منابع

[ویرایش]
  1. ۱٫۰ ۱٫۱ "Series (mathematics)". Wikipedia (به انگلیسی). 2021-01-11.
  2. ۲٫۰۰ ۲٫۰۱ ۲٫۰۲ ۲٫۰۳ ۲٫۰۴ ۲٫۰۵ ۲٫۰۶ ۲٫۰۷ ۲٫۰۸ ۲٫۰۹ ۲٫۱۰ ۲٫۱۱ ۲٫۱۲ ۲٫۱۳ ۲٫۱۴ ۲٫۱۵ ۲٫۱۶ ۲٫۱۷ «فصل ۱۰». حسابان (اپوستول) Calculus Vol. 1 (2nd ed.) (Tom M. Apostol). شابک ۹۷۸-۰-۴۷۱-۰۰۰۰۵-۱.
  3. "Riemann series theorem". Wikipedia (به انگلیسی). 2021-01-04.