Przejdź do zawartości

Mlask zębowy

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Mlask zębowy
Numer IPA 177
ǀ
Jednostka znakowa

ǀ

Unikod

U+01c0

UTF-8 (hex)

c7 80

Inne systemy
X-SAMPA \
Kirshenbaum t!
IPA Braille ⠯⠹
Przykład
informacjepomoc
Ta strona zawiera symbole fonetyczne MAF. Bez właściwego wsparcia renderowania wyświetlane mogą być puste prostokąty lub inne symbole zamiast znaków Unikodu.

Mlask zębowy – rodzaj dźwięku spółgłoskowego występujący w językach naturalnych. W międzynarodowej transkrypcji fonetycznej IPA oznaczony symbolem: [ǀ], ponieważ mlask może mieć różnego typu „podkład” (różne typy artykulacji tylnojęzykowej), stosuje się wtedy dokładniejszą transkrypcję np. [k͡ǀ] (w dalszym ciągu znak podwójnego miejsca artykulacji (łuczek) jest pomijany).

Artykulacja

[edytuj | edytuj kod]

W czasie artykulacji podstawowego wariantu [kǀ]

  • modulowany jest prąd powietrza zasysanego powstały w wyniku różnicy ciśnień wytworzonej przy grzbiecie języka wzniesionym do góry, czyli artykulacja tej spółgłoski wymaga inicjacji ustnej i ingresji (por. też mlaski).
  • podniebienie miękkie jest podniesione, mamy do czynienia z artykulacją ustną,
  • prąd powietrza w jamie ustnej przepływa ponad całym językiem lub przynajmniej powietrze uchodzi wzdłuż środkowej linii języka
  • przednia część języka tuż za brzeżkiem kontaktuje się z tylną ścianą górnych siekaczy lub z dziąsłami, tworząc zwarcie. Równocześnie grzbiet język wznosi się stromo w kierunku podniebienia miękkiego i języczka tworząc całkowite drugie zwarcie. W powstałej komorze dochodzi do pojawienia się podciśnienia w wyniku „ssącego” ruchu języka do tyłu. Następuje przerwanie blokady zębowej, przy czym równocześnie powietrze jest zasysane do środka, co daje akustycznie charakterystyczny mlask.

Warianty

[edytuj | edytuj kod]

Poza zaznaczoną już różnicą w miejscu artykulacji przedniojęzykowej możliwe są jeszcze inne konfiguracje narządów mowy.

Dalsze warianty mlasków ze względu na rodzaj „podkładu”:

  • artykulacja może też się odbywać przy udziale kanału nosowego, mówimy wtedy o mlasku nosowym: [ŋǀ].
  • plozji może towarzyszyć przydechem (aspiracją): [kǀʰ]
  • plozji może towarzyszyć dodatkowy szum szczelinowy typu [x]: [kǀˣ]
  • spółgłoska może być wymówiona dźwięcznie lub dysząco-dźwięcznie (ang. breathy voice): [ɡǀ, ɡ̈ǀ]
  • spółgłoska może być wymówiona z dodatkowym zwarciem wiązadeł głosowych (glotalizacja): [kǀˀ]

Również dokładne miejsce utworzenia zwarcia tylnojęzykowego może odgrywać rolę kontrastującą.

Zobacz też:

Przykłady

[edytuj | edytuj kod]

Przykłady mlasków w funkcji fonologicznej znajdujemy w południowoafrykańskich językach khoisan i bantu. Język !Xóõ posiada całą serię spółgłosek mlaskowych ok. 80, w tym zębowe.

W funkcji ekspresywnej mlask zębowy występuje w wielu językach, też w polskim, brzmi jak „zassane do środka c”.

Pisownia

[edytuj | edytuj kod]

W ortografii języka xhosa (z rodziny języków khojsan) mlask zębowy jest reprezentowany przez grafem c, mlask przydechowy ch, mlask dyszący gc, mlaski nosowe nc, ngc, nkc.

Terminologia

[edytuj | edytuj kod]

Mlask zębowy oznacza w istocie spółgłoskę o zębowym i tylnojęzykowym miejscu artykulacji. Mlask lamino-dentalny lub lamino-alweolarny.

Linki zewnętrzne

[edytuj | edytuj kod]