Przejdź do zawartości

Teodor Andrzej Potocki

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Teodor Andrzej Potocki
Prymas Polski i Litwy
Ilustracja
Herb duchownego
Kraj działania

I Rzeczpospolita

Data i miejsce urodzenia

13 lutego 1664
Moskwa

Data i miejsce śmierci

12/13 listopada 1738
Warszawa

Miejsce pochówku

bazylika prymasowska Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Gnieźnie

Arcybiskup gnieźnieński, Prymas Polski
Okres sprawowania

1723–1738

Wyznanie

katolicyzm

Kościół

rzymskokatolicki

Prezbiterat

listopad 1688

Sakra biskupia

31 maja 1699

Odznaczenia
Order Orła Białego
Sukcesja apostolska
Data konsekracji

31 maja 1699

Konsekrator

Gianantonio Davia

Współkonsekratorzy

Andrzej Chryzostom Załuski

Teodor Potocki
Herb
Pilawa
Rodzina

Potoccy herbu Pilawa

Data i miejsce urodzenia

1664
Moskwa

Data i miejsce śmierci

13.11.1738
Warszawa

Ojciec

Paweł Potocki

Matka

Eleonora Sołtykow

Teodor Andrzej Potocki jako prymas

Teodor Andrzej Potocki herbu Pilawa (ur. 13 lutego 1664, zm. 12/13 listopada 1738 roku[1]) – biskup chełmiński (1699–1712), biskup warmiński (1712–1723), arcybiskup gnieźnieński i prymas Polski (od 1723), administrator apostolski diecezji pomezańskiej i sambijskiej, kanonik krakowski, przemyski i warszawski[2], sekretarz królewski.

Życiorys

[edytuj | edytuj kod]

Urodził się w Moskwie, gdzie jego ojciec Paweł Potocki, kasztelan kamieniecki, był jeńcem wojennym i ożenił się z Eleonorą (Jeleną Pietrowną) Sałtykow, ciotką przyszłej żony cara Iwana V Praskowii. Ochrzcił go patriarcha Nikon, a ojcem chrzestnym był car Aleksy. Edukację swoją rozpoczął u jezuitów w Warszawie, później kształcił się w Rzymie, a po powrocie do kraju w 1683 w Krakowie przyjął niższe święcenia kapłańskie. W 1687 został sekretarzem króla Jana III Sobieskiego, a 1688 został wyświęcony na księdza. W 1691 został kanclerzem Jadwigi, żony królewicza Jakuba Sobieskiego. Po obraniu na tron polski, król August II w 1697 desygnował go na biskupa chełmińskiego. Został konsekrowany w 1699. W tych latach był wiernym stronnikiem tego monarchy.

Jako biskup chełmiński był aktywnym administratorem biskupstwa, przeprowadził w 1700 i 1706 r. wizytacje generalne, wydał nową ordynację dla kapituły chełmińskiej. Idąc za racjami wskazywanymi przez jezuitów sprzeciwił się planom osadzenia w Lubawie zakonu pijarów.

W styczniu 1702 roku podpisał akt pacyfikacji Wielkiego Księstwa Litewskiego[3]. Był członkiem konfederacji sandomierskiej 1704 roku[4]. Na początku XVIII wieku nabył Maciejowice[5].

Po zrzeczeniu się korony przez Augusta II, Stanisław Leszczyński, chcąc przeciągnąć go na swoją stronę, w 1707 nominował go biskupem krakowskim, ale ani godność ta nie została zatwierdzona przez papieża, ani sam Potocki jej nie przyjął. Był uczestnikiem Walnej Rady Warszawskiej 1710 roku[6]. Za przychylność Augustowi II desygnowany został na diecezję warmińską, gdzie odbył uroczysty ingres we wrześniu 1712. Jako biskup warmiński odnowił zamki biskupie w Lidzbarku Warmińskim i Reszlu oraz rozbudował zamek w Ornecie. Fundował nowe obiekty, m.in. w Braniewie (dom konwertytów) i Krośnie. Rozbudował sanktuarium w Stoczku Klasztornym oraz był mecenasem Macieja Meyera i finansował malowanie kościoła w Świętej Lipce, a także ufundował tam główny ołtarz.

W listopadzie 1723 został arcybiskupem gnieźnieńskim i prymasem Polski. Wraz z Józefem Potockim był jednym z przywódców magnackiej opozycji (republikanci) przeciwko Augustowi II i reformatorskim pomysłom Familii. Był członkiem konfederacji generalnej zawiązanej 27 kwietnia 1733 roku na sejmie konwokacyjnym[7]. W 1733 roku podpisał elekcję Stanisława Leszczyńskiego.[8]. W 1734 wzięty przez Rosjan do niewoli w Gdańsku, nie chcąc uznać narzuconego przez obcą przemoc Augusta III był więziony przez siedem miesięcy w Elblągu i Toruniu. Został zwolniony dopiero w 1735, gdy zwierzchność tę uznał. Był aktywny na sejmach 1735, 1736 i 1738. W 1736 roku został wyznaczony senatorem rezydentem[9].

Duszpasterzem był gorliwym, skłonnym jednak do fanatyzmu i bezwzględności. Zmarł w Warszawie, pochowany został w katedrze gnieźnieńskiej w kaplicy Potockiego którą kazał wybudować sobie już za życia.[10]

W 1732 odznaczony Orderem Orła Białego[11].

Zobacz też

[edytuj | edytuj kod]

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. Krzysztof R. Prokop, Wiadomości do biografii biskupów oraz opatów i ksień z ziem Rzeczypospolitej Obojga Narodów z osiemnastowiecznej prasy warszawskiej doby saskiej i stanisławowskiej (1729-1795), w: Archiwa, Biblioteki I Muzea Kościelne, t. 86, 2006, s. 315.
  2. Piotr Nitecki, Biskupi Kościoła w Polsce w latach 965-1999. Słownik biograficzny, Warszawa 2000, s. 358.
  3. Diariusz Sejmu Walnego Warszawskiego 1701-1702, Warszawa 1962, s. 305.
  4. Actum In Castro Sandomiriensi Sabbatho Ante Festvm Sanctorum Viti et Modesti martyrum proximo, Anno Domini millesimo sptingentesimo quarto, [b.n.s.].
  5. Maciejowice, os. miejska, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. V: Kutowa Wola – Malczyce, Warszawa 1884, s. 885.
  6. Volumina Legum, t. VI, Petersburg 1860, s. 98-99.
  7. Konfederacya generalna omnium ordinum Regni et Magni Ducatus Lithuaniae na konwokacyi generalney Warszawskiej uchwalona [...] 27 (słow. [...] kwietnia [...] 1733, s. 30.
  8. Jerzy Dunin-Borkowski i Mieczysław Dunin-Wąsowicz, Elektorowie królów Władysława IV., Michała Korybuta, Stanisława Leszczyńskiego i spis stronników Augusta III. Lwów 1910, s. 175.
  9. Volumina Legum, t. VI, Petersburg 1860, s. 326.
  10. Marceli Kosman: Między ołtarzem a tronem : poczet prymasów Polski. Poznań: Oficyna Wydawnicza G & P, 2000. ISBN 83-7272-017-7.
  11. Kawalerowie i statuty Orderu Orła Białego 1705-2008, 2008, s. 160.

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]

Linki zewnętrzne

[edytuj | edytuj kod]