Przejdź do zawartości

38 Pułk Piechoty Strzelców Lwowskich

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
38 pułk piechoty Strzelców Lwowskich
1 pułk Strzelców Lwowskich
Ilustracja
Plakieta 38 Pułku Piechoty Strzelców Lwowskich z Przemyśla
Historia
Państwo

 Polska

Sformowanie

25 listopada 1918

Rozformowanie

7 września 1939

Nazwa wyróżniająca

Strzelców Lwowskich

Tradycje
Święto

22 listopada

Nadanie sztandaru

2 lutego 1919

Dowódcy
Pierwszy

mjr Michał Cieński

Ostatni

ppłk dypl. Franciszek Grabowski, ppłk Władysław Ziętkiewicz

Działania zbrojne
wojna polsko-ukraińska
wojna polsko-bolszewicka
bitwa pod Wołkowińcami (14 IV 1920)
bitwa pod Ziabkami (18 VI 1920)
bitwa pod Dworyszczami (4 VII 1920)
kampania wrześniowa
Organizacja
Dyslokacja

Przemyśl

Rodzaj sił zbrojnych

wojsko

Rodzaj wojsk

piechota

Podległość

5 Dywizja Piechoty
24 Dywizji Piechoty

38 Pułk Piechoty Strzelców Lwowskich (38 pp) – oddział piechoty Wojska Polskiego II RP.

Utworzony spośród listopadowych obrońców Lwowa 1918 roku.

Uczestnik walk o granice 1919 roku oraz wojny polsko-bolszewickiej 1920 roku.

W okresie międzywojennym wchodził w skład 24 Dywizji Piechoty[1]. Stacjonował w garnizonie Przemyśl[2], w koszarach przy obecnej ulicy 29 Listopada.

Formowanie i zmiany organizacyjne

[edytuj | edytuj kod]

Pułk został zorganizowany w listopadzie 1918 roku z grup ochotniczych broniących Lwowa przed Ukraińcami. 25 listopada 1918 otrzymał nazwę 1 Pułk Strzelców Lwowskich. Rozkazem Ministerstwa Spraw Wojskowych z 8 kwietnia 1919 pułk otrzymał ostateczną nazwę 38 pułku piechoty Strzelców Lwowskich[3].

W grudniu 1919 batalion zapasowy pułku stacjonował w Przemyślu[4].

Obsada personalna pułku w 1920[5]
Stanowisko Stopień, imię i nazwisko
Dowódca pułku ppłk Stanisław Palle (do 3 V)
mjr Alojzy Łukawski (od 5 V)
mjr Adolf Jeż
I adiutant pułku ppor. Marian Kobyłecki
II adiutant pułku ppor. Adam Studzieniecki
oficer informacyjny
oficer broni
Kapelan ks. kpt. Józef Świderski
Kapelmistrz por. Franciszek Jarzębiński
Oficer łączności ppor. Zbigniew Sieniewicz
Dowódca taboru pułku ppor. Marian Rozborski
Dowódca kompanii dział piechoty ppor. Stanisław Gębarowicz
Lekarz   por. lek. dr Arnold Katz
Dowódca I batalionu     kpt. Franciszek Schindler (IV)
kpt. Bronisław Mikulicz (V)
kpt. Franciszek Schindler (VI)
por. Bolesław Kłaczyński (VIII-IX)
mjr Adolf Jeż (X)
Adiutant             ppor. Andrzej Schramm
Lekarz   ppor. Alfred Janik
Oficer prowiantowy       ppor. Andrzej Bund
Dowódca 1 kompanii     por. Bolesław Dworecki
Dowódca plutonu           ppor. Roman Kwiatkowski
Dowódca plutonu           ppor. Kazimierz Schleyen
Dowódca 2 kompanii     ppor. Mieczysław Oziembłowski
Dowódca 3 kompanii     por. Mikołaj Gutkowski († 27 IV)
Dowódca 4 kompanii     ppor. Bogdan Sołtys
Dowódca 1 kompanii km por. Augustyn Jaeschke
Oficer baonu     ppor. Witold Piątkiewicz
Dowódca II batalionu   kpt. Arseniusz Lalić (IV -VI)
por./kpt. Władysław Wanag (VIII)
mjr Szymon Chodakowski (X)
Adiutant             ppor. Zygmunt Hofbauer
Nast.     ppor. Edward Kozłowski
Lekarz   ppor. Witold Tomasik
Oficer kasowy   pchor. Kalinowski
Nast.     ppor. Stanisław Liwacz
Dowódca 5 kompanii     ppor. Franciszek Dubiel
Dowódca 6 kompanii     por. Jarosław Zawałkiewicz
Dowódca plutonu           ppor. Karol Katz
Dowódca 7 kompanii     por. Edmund Niewiarowski
Dowódca 8 kompanii     kpt. Władysław Wanag
Dowódca plutonu           ppor. Leon Haeke
Dowódca 2 kompanii km ppor. Edmund Kolendowski
Dowódca plutonu           ppor. Adam Sochacki
Dowódca III batalionu   kpt. Franciszek Goliński (IV -VI)
por. Alfred Ostroróg (VIII)
kpt. Marian Kobyłecki (X)
Adiutant             ppor. Robert Żychowski
Oficer prowiantowy       ppor. Jerzy Motriuk
Dowódca 9 kompanii     por. Bolesław Kłaczyński
Dowódca 10 kompanii por. Alfred Ostroróg
Dowódca 11 kompanii kpt. Bogumił Głowacz
Dowódca plutonu por. Józef Cygan
Dowódca 12 kompanii ppor. Wincenty Madej († 19 VIII)
Dowódca 3 kompanii km ppor. Janusz Górecki
Oficer baonu ppor. Kazimierz Dudziński
Oficer baonu ppor. Albin Krzywicki
Oficer baonu ppor. Józef Wilczek
Dowódca 4 kompanii km ppor. Aleksander Knauer
Dowódca plutonu ppor. Jerzy Antosiewicz
Dowódca kompanii technicznej ppor. Roman Sosin
Oficer pułku kpt. Jan Wawrocki
Oficer pułku por. Roman Lachowicz
Oficer pułku ppor. Antoni Danilewicz
Oficer pułku ppor. Greybner
Oficer pułku ppor. Mirek († 29 VIII)
Oficer pułku ppor. Władysław Kazimierz Pachulicz
Oficer pułku chor. Franciszek Mandziak
Oficer pułku pchor. Stanisław Chruściel
Oficer pułku pchor. Eckhardt
Oficer sanitarny (przydział nieustalony) ppor. san. Władysław Sochaniewicz

Pułk w wojnie polsko-ukraińskiej

[edytuj | edytuj kod]
 Osobny artykuł: Wojna polsko-ukraińska.

Po opanowaniu Lwowa przez władze i wojska ukraińskie w listopadzie 1918, w Szkole Sienkiewicza zebrała się grupa byłych legionistów i członków POW z mjr Tatarem Trześniewskim na czele, by podjąć walkę z okupantem. Parę godzin później powstał drugi ośrodek walki w Domu Techników na ul. Issakowicza, złożony w całości z członków POW. Te dwa punkty oporu rozszerzały swój teren działania i już 1 listopada opanowały koszary „wóleckie”, zdobywając znaczną część broni i odcinając wojskom ukraińskim dostęp do głównego dworca kolejowego. 5 listopada komendant załogi Lwowa kpt. Czesław Mączyński podzielił obronę Lwowa na 5 odcinków. Trzeci z nich, który później otrzymał nazwę „grupa rtm. Pomiana”, stał się zalążkiem pułku. 22 listopada 1918 polskie oddziały walczące we Lwowie, wraz z przybyłymi na osiecz 4. i 5. pułkami piechoty Legionów pod dowództwem płk. Tokarzewskiego uwolniły Lwów od wojsk ukraińskich.

Komendant Lwowa gen. Bolesław Roja, rozkazem dziennym nr 22 z dnia 25 listopada 1918 sformował 1 i 2 pułk Strzelców Lwowskich[6]. Z pułków tych w pierwszych dniach grudnia utworzona została „brygada lwowska” pod dowództwem ppłk. (w międzyczasie awansował) Mączyńskiego.

Ukraińcy wyrzuceni ze Lwowa przystąpili do jego oblężenia, otaczając miasto szczelnym pierścieniem. 1 pułk strzelców zorganizował obronę w rejonie Zimnej Wody, Skniłowej, Sokolnik, Kozielnik, Pohulanki i Krzywczyc. Pamiętnym dla pułku i obrony Lwowa był bój stoczony na Persenkówce 28 grudnia przez 7 i 8 kompanię pod dowództwem rtm. dr Abrahama z wielokrotnie liczniejszym wrogiem. I choć walka została przegrana, to dała czas na ściągnięcie posiłków i uniemożliwiła wkroczenie Ukraińców do miasta. Ppłk Mączyński określił to słowami: Zginęli najdzielniejsi oficerowie i żołnierze, lecz uratowali miasto[7].

Ministerstwo Spraw Wojskowych, rozkazem Sztabu Generalnego nr 98 z 8 marca 1919, zmieniło numerację 1 pułku strzelców na 38 pułk piechoty, a następnie Dziennikiem Rozkazów Wojskowych nr 39 z 8 kwietnia 1919 nadało pułkowi przydomek „Strzelcy Lwowscy”[8].

Walki w bezpośrednich okolicach Lwowa trwały do 18 kwietnia 1919. W dniach od 28 do 30 kwietnia przeprowadzono natarcie w kierunku północno-wschodnim. Pułk wszedł w skład 5 Dywizji Piechoty gen. Władysława Jędrzejewskiego. 15 maja uderzył w kierunku na Kulików i Kościejów. W pogoni za brygadą atamana Klee (oficer niemiecki, ataman ukraiński) 27 maja zdobył Złoczów. W dalszym zwycięskim marszu 1 czerwca wkroczył do Tarnopola i zajął pozycje nad Seretem a dwa dni później obsadził dawną granicę austriacko-rosyjską. 15 czerwca wycofał się pod Olejów, gdzie stoczył jeden z najcięższych bojów. W trakcie dalszego odwrotu, pod Poczapami, udało się zatrzymać ukraińską kontrofensywę. Rankiem 28 czerwca oddziały polskie przeszły ponownie do ofensywy. Pułk atakował w kierunku na Bełżec i ponownie obsadził dawną granicę austriacko-rosyjską. Na granicy pozostał do 8 sierpnia 1919 po czym został przesunięty w okolice Tarnopola i 18 sierpnia obsadził odcinek nad Zbruczem. Na początku października przeszedł w rejon Zbaraża potem pod Tarnopol na „zimowe leże”. 6 lutego 1920, wraz z 5 DP, wyruszył w rejon Płoskirowa na front sowiecki.

Pułk w wojnie polsko-bolszewickiej

[edytuj | edytuj kod]

Pułk do 28 lutego 1920 walczył o Dereźnię, Szarki i Kryniczną. Wraz z 19 pułkiem piechoty Odsieczy Lwowa, przy współdziałaniu dwóch pociągów pancernych i trzech baterii artylerii, w nocy z 16 na 17 marca rozbił 45 Dywizję Piechoty sowieckiej. Do połowy kwietnia prowadził akcje wypadowe i patrolował teren w rejonie Wołkowinc. Akcje wypadowe oddziałów polskich skutecznie sparaliżowały ofensywę sowiecką na Płoskirów. 28 kwietnia pułk został podporządkowany dowódcy 12 Dywizji Piechoty. Atakował w kierunku na Meżyrów, zajął Żmerynkę i ponownie wszedł w skład 5 DP. Wobec rozbicia południowego frontu sowieckiego, armia rosyjska przeszła do ofensywy na froncie północnym. W celu zatrzymania tej ofensywy została sformowania polska Armia Rezerwowa gen. Kazimierza Sosnkowskiego. Dla jej wzmocnienia została w ten rejon przerzucona IX Brygada Piechoty w składzie 38. i 39. pułki piechoty Strzelców Lwowskich oraz III bat. 40 pułku piechoty Dzieci Lwowskich. 38 pp znalazł się w odwodzie armii. Zajął odcinek nad jeziorami Dołgoje i Świada, w okolicach miejscowości Ziabki, broniąc przejście między jeziorami. 4 lipca 1920 dywizje sowieckie złamały pozycje obronne oddziałów polskich w tym rejonie. Dwa dni potem pułk stacza walkę pod Szczerbami i w marszu odwrotowym kieruje się na Głębokie a dalej na Duniłowicze, Wilejkę, Mołodeczno i Bogdanowo.

Wobec poniesionych strat w czasie odwrotu, dowódca 5 DP gen. Jędrzejewski, z pozostałych sprawnych żołnierzy utworzył „Oddział IX Brygady” pod dowództwem mjr. Łukawskiego. Oddział ten toczył jeszcze walki nad Niemnem i zwycięski bój pod Wołpą. Po walkach pułk liczący zaledwie „60 bagnetów” został skierowany do Małkini a stamtąd koleją do Lwowa w celu reorganizacji. Został skoszarowany w Brzuchowicach pod Lwowem i w ciągu zaledwie dwóch tygodni odzyskał zdolność bojową.

6 sierpnia Naczelny Wódz Józef Piłsudski postanowił, że na froncie południowo-wschodnim siły polskie będą tylko osłaniać Lwów i zagłębie naftowe[9]. W związku z tym, 18 sierpnia, 38 pp został przesunięty na linię Bugu, w lukę między frontami środkowym i południowym. Ponieważ wojska sowieckie, po przekroczeniu Bugu, zajęły Sokal – pułk został skierowany w rejon tego miasta. 13 sierpnia zdobył miasto i wyrzucił wojska sowieckie na wschodni brzeg Bugu. W następnych dniach walczył, osłaniając Lwów, na linii Kamionka Strumiłowa – Sokal – Hrubieszów, staczając krwawe boje pod Krystynopolem, Mostami Wielkimi i Dzibułkami. Armia Konna Budionnego, która nie była w stanie zdobyć Lwowa, przesunęła się w kierunku Zamościa. Pułk został przemieszczony pod Bełz i wypadami nękał wojska nieprzyjaciela. 10 września został przetransportowany do Kamionki Strumiłowej.

W połowie września 1920 rozpoczęła się ofensywa polska na froncie południowo-wschodnim. Rozbite wojska sowieckie wycofywały się na wschód przed frontem 6 armii. Pułk ścigał wroga na trasie: Kamionka Strumiłowa – BuskBrodyRadziwiłłówKrzemieniecŁanowce do Teofipola. 17 października stoczył pod Nowokonstantynowem ostatni bój w tej wojnie.

Do 15 grudnia pozostawał na linii demarkacyjnej: ZbarażWiśniowiecOleksiniec, po czym pomaszerował do Przemyśla i pozostał tam do września 1939.

Mapy walk pułku

[edytuj | edytuj kod]

Kawalerowie Virtuti Militari

[edytuj | edytuj kod]
Order Virtuti Militari
Order Virtuti Militari
Żołnierze pułku odznaczeni Krzyżem Srebrnym Orderu Wojennego Virtuti Militari[10][11]
ś.p. por. Kazimierz Bogucki st. sierż. Franciszek Caruk ppłk Michał Cieński
ppor. Antoni Cichy-Cichocki kpt. Józef Cygan st. sierż. Teofil Dołhan
ppor. Tadeusz Feldsztein ppor. Janusz Górecki szer. Stanisław Grabski
kpt. Jerzy Grodyński szer. Roman Hejder szer. Antoni Jakimowicz
por. Marian Kedrzyński por. Bolesław Kłaczyński st. sierż. Franciszek Kotlarczyk
ppor. Wojciech Kułakowski mjr Ludwik de Laveaux ppłk Alojzy Łukawski
kpt. Józef Marian Mazanowski ppor. Aleksander Mirecki st. sierż. Marian Moszumański
ppor. Marian Olechowski pchor. Edward Marzys-Olszyna por. Alfred Ostroróg
szer. Antoni Petrykiewicz kpt. Wilhelm Todt mjr Zdzisław Trześniowski
por. Bogdan Sołtys kpr. Józef Wojnar st. sierż. Teofil Wiszniewski

Pułk w okresie pokoju

[edytuj | edytuj kod]
24 DP w 1938
Wejście do koszar 38 pp
Widok koszar 38 pp; 1930 r.
Uroczystość odsłonięcia pomnika Leopolda Lisa-Kuli w Rzeszowie 19 września 1932. Poczty sztandarowe podczas mszy polowej; na pierwszym planie sztandar 38 pp

W okresie międzywojennym 38 pułk piechoty stacjonował na terenie Okręgu Korpusu Nr X[12] w garnizonie Przemyśl, w koszarach przy obecnej ulicy 29 Listopada. Wchodził w skład 24 Dywizji Piechoty[12].

20 czerwca 1923 Minister Spraw Wojskowych przeniósł podpułkownika Alojzego Łukawskiego do rezerwy oficerów sztabowych DOK VI, a na stanowisko dowódcy pułku wyznaczył podpułkownika Romualda Kohutnickiego[13]. Z dniem 15 września 1923 podpułkownik Kohutnicki został przeniesiony do 15 pułku piechoty „Wilków” w Dęblinie na stanowisko dowódcy pułku[14]. Od września 1923 do marca 1924 obowiązki dowódcy pełnił podpułkownik Stanisław Jaxa-Rożen. 20 marca 1924 Minister Spraw Wojskowych przeniósł pełniącego obowiązki dowódcy 54 pułku piechoty Strzelców Kresowych w Tarnopolu, podpułkownika Romualda Kwiatkowskiego do 38 pp na stanowisko dowódcy[15]. 3 maja 1926 podpułkownik Kwiatkowski awansował na pułkownika[16].

21 sierpnia 1926 Minister Spraw Wojskowych przeniósł pełniącego obowiązki dowódcy jednostki, pułkownika Romualda Kwiatkowskiego do dowództwa 20 Dywizji Piechoty w Słonimiu na stanowisko oficera sztabowego Przysposobienia Wojskowego, a na stanowisko dowódcy oddziału wyznaczył podpułkownika Wacława Biernackiego[17].

 Osobny artykuł: Święta wojskowe w Polsce.

19 maja 1927 roku Minister Spraw Wojskowych marszałek Polski Józef Piłsudski ustalił i zatwierdził dzień 22 listopada, jako datę święta pułkowego[18]. Pułk obchodził swoje święto w rocznicę uwolnienia Lwowa od Ukraińców oraz dla uczczenia pamięci bohaterów poległych w obronie Lwowa[19].

Na podstawie rozkazu wykonawczego Ministerstwa Spraw Wojskowych do Departamentu Piechoty o wprowadzeniu organizacji piechoty na stopie pokojowej PS 10-50 z 1930 roku, w Wojsku Polskim wprowadzono trzy typy pułków piechoty. 38 pułk piechoty zaliczony został do typu I pułków piechoty (tzw. „normalnych”). W każdym roku otrzymywał około 610 rekrutów. Stan osobowy pułku wynosił 56 oficerów oraz 1500 podoficerów i szeregowców. W okresie zimowym posiadał batalion starszego rocznika, batalion szkolny i skadrowany, w okresie letnim zaś batalion starszego rocznika i dwa bataliony poborowych[20]. Po wprowadzeniu w 1930 nowej organizacji piechoty na stopie pokojowej, pułk szkolił rekrutów dla potrzeb batalionu Korpusu Ochrony Pogranicza[21].

W czerwcu 1931 Minister Spraw Wojskowych zwolnił pułkownika Wacława Biernackiego ze stanowiska dowódcy pułku i przeniósł w stan nieczynny, a na jego miejsce wyznaczył podpułkownika Tadeusza Majewskiego[22].

Obsada personalna i struktura organizacyjna w marcu 1939[23][a]
Stanowisko Stopień, imię i nazwisko
Dowództwo
dowódca pułku płk Kazimierz Tadeusz Majewski
I zastępca dowódcy ppłk dypl. Tadeusz Zdzisław Jakubowski
adiutant mjr Michał Kaseja
starszy lekarz kpt. dr Julian Rogowski
młodszy lekarz ppor. lek. Marian Feliks Natkański
II zastępca dowódcy (kwatermistrz) mjr Józef II Wasilewski
oficer mobilizacyjny kpt. adm. (piech.) Wincenty Dąbrowski
zastępca oficera mobilizacyjnego kpt. Józef Marian Ostrowski
oficer administracyjno-materiałowy kpt. adm. (piech.) Grzegorz Sołtys
oficer gospodarczy kpt. int. Edward Antoni Słowik
oficer żywnościowy chor. Teofil Dołhan
oficer taborowy[b] kpt. tab. Józef Zdzisław Malinowski
kapelmistrz kpt. kplm. Ludwik Holdenmayer
dowódca plutonu łączności por. Kazimierz Józef Schäffer
dowódca plutonu pionierów kpt. Adam Mateusz Śniecikowski
dowódca plutonu artylerii piechoty kpt. art. Karol Jedynak
dowódca plutonu ppanc. ppor. Edward Teodor Krasny
dowódca oddziału zwiadu por. Stanisław Miezin
I batalion
dowódca batalionu mjr Józef Jazienicki
dowódca 1 kompanii kpt. Tadeusz Jan Lisowski
dowódca plutonu por. Franciszek Bidny
dowódca plutonu ppor. Juliusz Rudolf Malicki
dowódca 2 kompanii por. Mikołaj Walczak
dowódca plutonu ppor. Edward Jan Przybyłowicz
dowódca plutonu ppor. Tadeusz Romuald Emil Beltrani
dowódca 3 kompanii kpt. Stanisław IV Głowacki
dowódca plutonu por. Jan Władysław Nowak
dowódca plutonu ppor. Franciszek Bielec
dowódca plutonu ppor. Marian Stefan Rogulski
dowódca 1 kompanii km kpt. Roman Ignacy Dobromil Homan
dowódca plutonu por. Eugeniusz Nowak
dowódca plutonu ppor. Stanisław Kazimierz Banach
II batalion
dowódca batalionu mjr Tadeusz Żarek
dowódca 4 kompanii kpt. Tadeusz Bronisław Bieńkowski
dowódca plutonu ppor. Jan Harwanko
dowódca 5 kompanii kpt. Józef Nosalik
dowódca plutonu por. Władysław Wojda
dowódca 6 kompanii por. Kazimierz Dzik
dowódca plutonu ppor. Ryszard Karol Oleksik
dowódca 2 kompanii km kpt. Władysław Świątkowski
dowódca plutonu por. Zdzisław Bronisław Pieniążek
III batalion
dowódca batalionu mjr Józef Böhm
dowódca 7 kompanii kpt. Władysław Zdzisław Wasiewicz
dowódca plutonu por. Aleksander Edward Rogóż
dowódca 8 kompanii por. Józef Franciszek Stogiera
dowódca plutonu ppor. Henryk Wiwala
dowódca 9 kompanii kpt. Filip Benicjusz Jan Tymowicz
dowódca plutonu ppor. Antoni Edward Sochacki
dowódca plutonu ppor. Krystyn Marian Stanisław Więckowski
dowódca 3 kompanii km kpt. Michał Krzysik
dowódca plutonu por. Tadeusz Tomasz Nowakowski
dowódca plutonu ppor. Piotr Michał Kurek
na kursie por. Maciej Kozubal
38 obwód przysposobienia wojskowego „Przemyśl”[25]
kmdt obwodowy PW kpt. piech. Mikołaj Moroz[c]
kmdt miejski PW Przemyśl kpt. piech. Władysław Józef Witrylak[d]
kmdt powiatowy PW Przemyśl por. kontr. piech. Marian Adolf Kołek
kmdt powiatowy PW Mościska kpt. piech. Tadeusz Józef Gubowski[e]
kmdt powiatowy PW Dobromil kpt. piech. Piotr Płocharz[f]

38 pp w kampanii wrześniowej

[edytuj | edytuj kod]
 Osobny artykuł: Kampania wrześniowa.

Mobilizacja

[edytuj | edytuj kod]
Pułk walczył w składzie armii od 6 września 1939

38 pułk piechoty SL mobilizował w ramach mobilizacji alarmowej w grupie "czerwonej" kompanię km plot. typu "A" nr 23. W ramach mobilizacji powszechnej w I rzucie w terminie 4 i 5 dni mobilizował własne pododdziały oraz dywizyjną kompanię kolarzy nr 103. W terminie 6 dni mobilizował I batalion 164 pułku piechoty rez. Dodatkowo w II rzucie mobilizacji powszechnej formował batalion marszowy 38 pp oraz Ośrodek Zapasowy 24 Dywizji Piechoty[26]. W kampanii wrześniowej 1939 pułk walczył w składzie 24 Dywizji Piechoty, która od 2 września 1939 wchodziła w skład Armii „Karpaty”.

Działania bojowe

[edytuj | edytuj kod]
Struktura organizacyjna i obsada personalna we wrześniu 1939
Stanowisko Stopień, imię i nazwisko Uwagi
Dowództwo
dowódca pułku ppłk dypl. Franciszek Grabowski do 10 IX 1939
ppłk Władysław Ziętkiewicz od 11 IX 1939
I adiutant kpt. Stanisław Głowacki
II adiutant por. Mikołaj Walczak †1940 Charków[27]
oficer łączności por. Kazimierz Józef Szäffer
kwatermistrz mjr Józef II Wasilewski
oficer płatnik st. sierż. Władysław Puk
oficer żywnościowy chor. Teofil Dołhan
naczelny lekarz kpt. lek. dr Julian Rogowski
kapelmistrz kpt. Ludwik Holdenmayer †19 IX 1939 Hołosko
szef kancelarii sierż. Adam Herembeszta
dowódca kompanii gospodarczej kpt. tab. Józef Zdzisław Malinowski †1940 Charków[28]
zastępca dowódcy kompanii ppor. rez. Alfred Królikowski
I batalion
dowódca I batalionu mjr Józef Jazienicki †1940 Charków[29]
lekarz ppor. rez. lek. Stanisław Zausner
szef batalionu st. sierż. Mieczysław Wojciechowski
dowódca 1 kompanii strzeleckiej ppor. Jan Harwanko †1940 ULK
dowódca I plutonu ppor. rez. Konstanty Mazur
dowódca III plutonu plut. pchor. rez. Bogumił Jędruch †6 IX 1939 Wróblowice
szef kompanii st. sierż. Władysław Klamka
dowódca 2 kompanii strzeleckiej kpt. Władysław Świątkowski
dowódca 3 kompanii strzeleckiej por. Władysław Wojda
dowódca I plutonu ppor. rez. Konstanty Mazur
dowódca II plutonu NN
dowódca III plutonu ppor. rez. Ludwik Sobień
szef kompanii st. sierż. Mikołaj Krajewski
dowódca 1 kompanii km kpt. Adam Mateusz Śniecikowski †1940 Charków[30]
szef kompanii st. sierż. Michał Siedlecki †6 IX 1939 Wróblowice
II batalion
dowódca II batalionu mjr Brunon Rolke
adiutant NN
lekarz ppor. rez. lek. dr Leon Rachwał
szef batalionu st. sierż. Franciszek Gadzała
dowódca 4 kompanii strzeleckiej por. Eugeniusz Nowak
dowódca 5 kompanii strzeleckiej kpt. Józef Nosalik
dowódca III plutonu ppor. Kazimierz Chudek[31] niemiecka niewola[32]
szef kompanii sierż. Wojciech Mazek
dowódca 6 kompanii strzeleckiej ppor. Henryk Wiwała
dowódca I plutonu NN
dowódca II plutonu ppor. rez. Jerzy Kucharski
dowódca 2 kompanii km ppor. Marian Stefan Rogulski
dowódca I plutonu ppor. rez. inż. Olgierd Tadeusz Giedroyć
dowódca plutonu taczanek ppor. rez. Tadeusz Romanowski
III batalion
dowódca III batalionu mjr Józef Böhm
szef batalionu plut. Edward Płatkowski
dowódca 7 kompanii strzeleckiej por. Zdzisław Bronisław Pieniążek
dowódca I plutonu ppor. rez. Sylwester Henryk Dulęba
dowódca 8 kompanii strzeleckiej ppor. Edward Krasny
dowódca I plutonu ppor. rez. Eugeniusz Żerlak
dowódca II plutonu sierż. pchor. rez. Wróbliczek
dowódca III plutonu sierż. pchor. Zbigniew Michał Stadnicki
szef kompanii st. sierż. Stanisław Tokarz
dowódca 9 kompanii strzeleckiej kpt. Filip Benicjusz Tymowicz
szef kompanii sierż. Władysław Dubiel
dowódca 3 kompanii km kpt. Michał Krzysik †18 IX 1939 Rzęsna Ruska
dowódca I plutonu ppor. rez. Henryk Wańczycki †18 IX 1939 Lasy Janowskie[32]
szef kompanii st. sierż. Jakub Jaronik
dowódca plutonu strzeleckiego pchor. / ppor. piech. Zygmunt Zaborniak †6 IX 1939 Wróblowice[32]
Pododdziały specjalne
dowódca kompanii zwiadu por. Stanisław Miezin
dowódca plutonu kolarzy NN
dowódca plutonu konnego wachm. Wojciech Cisek
dowódca kompanii przeciwpancernej por. Tadeusz Nowakowski
zastępca dowódcy kompanii ppor. rez. Władysław Rogoziński 6 IX 1939 ranny
dowódca plutonu sierż. Józef Krupa
dowódca plutonu artylerii piechoty kpt. art. Karol Jedynak †1940 Charków[33]
szef plutonu sierż. Jan Klich
dowódca plutonu pionierów por. Józef Franciszek Stogiera
dowódca plutonu przeciwgazowego por. Aleksander Rogóż †17 IX Lasy Janowskie
dowódca plutonu łączności por. Kazimierz Józef Szäffer

Od Dunajca do Sanu

[edytuj | edytuj kod]

Po zakończeniu mobilizacji 3 września pułk w dniach od 3 do 5 września został przetransportowany koleją w rejon Tarnowa. W trakcie transportu pododdziały pułku były atakowane przez lotnictwo niemieckie. Poszczególne bataliony maszerowały w rejon Tuchowa i Gromnika, a następnie nad Dunajec w rejon wsi Wróblowice[34]. 5 września 1939 roku pułk zajął pozycje obronne nad Dunajcem na południowy wschód od Zakliczyna, nad Dunajcem przystąpiły pododdziały pułku do budowy stanowisk obronnych. Wieczorem 38 pp SL wszedł w kontakt bojowy z jednostkami niemieckiej 4 Dywizji Lekkiej. Niemiecki pododdział pancerno-motorowy uchwycił most na Dunajcu pod Zakliczynem. W trakcie nocy na opanowany przyczółek przeprawiły się oddziały niemieckie, pomimo ostrzału polskiej artylerii z 60 dac. Rano II batalion odparł niemieckie natarcie na wieś Wróblowice, w wyniku walki i ostrzału niemieckiego wieś spłonęła, natomiast kompanie batalionu zajęły stanowiska obronne za wsią. Poległo wielu żołnierzy z II batalionu, ale także zginęło wielu mieszkańców wsi. Obrona linii Dunajca przez pułk trwała do godzin nocnych 6 września. Schodzenie z odcinka obrony trwało całą noc 6/7 września, o świcie rano pułk skoncentrował się koło miejscowości Rychwałd. Następnie strzelcy lwowscy rozpoczęli marsz w kierunku Tuchowa. Na maszerujące po otwartym terenie I i II bataliony od strony południowo-wschodniej zaatakowały oddziały pancerno-motorowe 4 DLek. Atak niemiecki spowodował rozproszenie się częściowe obu batalionów 38 pułku. III batalion uniknął napadu zbierając po drodze rozbitków pomaszerował przez Tuchów na Pilzno. Z rozbitków I i II batalionu 7 września organizowano dwa oddziały pod dowództwem kpt. J. Nosalika i mjr. Rolkego.

Dalszy marsz zbierane oddziały prowadziły do Pilzna. 8 września pododdziały pułku maszerowały za San, gdzie miały zorganizować obronę. III batalion maszerował przez Rzeszów i Błażową w rejon Bratkówki. Oddział kpt. Nosalika po osi Błażowa-Dynów. 10 września III batalion obsadził początkowo linię Sanu w rejonie Bratkówki, a następnie na rozkaz dowództwa 24 DP, pozycje na wschód od Birczy i na południe od drogi Przemyśl-Bircza.

Od Birczy do Lwowa

[edytuj | edytuj kod]

Oddział z I batalionu mjr Rolkego zajął pozycje na wzg. 470. 11 września dowódca pułku, który opuścił wcześniej swoje oddziały i udał się do dowództwa dywizji, został zawieszony w dowodzeniu pułkiem. Dowodzenie pułkiem przejął ppłk Władysław Ziętkiewicz były dowódca 1 pp KOP "Karpaty"[35]. 12 września niemiecka 2 Dywizja Górska opanowała Birczę, oddział mjr Rolke bez kontaktu z wrogiem opuścił swoje pozycje na wzg. 470, a oddział rozproszył się. Oddział kpt. Nosalika osłaniał odwrót 24 DP po boju pod Birczą, opóźniając wroga na szlaku Bircza-Krasiczyn-Przemyśl. 13 września III batalion osłaniał odwrót artylerii dywizyjnej od strony Niżankowic. 14 września pododdziały 38 pp SL osiągnęły rejon Tyszkowice, Boratycze. W trakcie zajmowania stanowisk obronnych pułk stoczył bój z atakującymi oddziałami niemieckiej 2 DG. Pułk utrzymał powierzony odcinek obrony za cenę ciężkich strat osobowych, przy wydatnym wsparciu pododdziałów z 39 i 155 pułków piechoty. W nocy 14/15 i w dzień 15 września pododdziały 38 pp podjęły dalszy marsz odwrotowy w deszczu i ciężkich warunkach terenowych po trasie Mościska, Bortiatyn, Mużyłowice, Małoszkowice pułk maszerował jako straż tylna 24 DP jak i całego zgrupowania gen. broni K. Sosnkowskiego. O świcie 16 września strzelcy lwowscy z 38 pułku przystąpili do obrony południowo-wschodniego skraju lasu "Na Chmurowym". 17 września przez cały dzień pułk odpierał natarcia niemieckich strzelców górskich z 2 i 1 Dywizji Górskich. 38 pułk poniósł dalsze dotkliwe straty osobowe[36]. Po godz. 16 na rozkaz dowódcy 24 DP pułk wycofał się osłaniając odwrót macierzystej dywizji oddziałem kpt. Nosalika. 18 września III batalion stoczył walkę we wsi Kozice w pobliżu Rzęsnej Ruskiej, po zdobyciu wsi dalsze natarcie zostało powstrzymane z okolicznych wzgórz ostrzałem broni maszynowej i artylerii, wróg na nacierające pododdziały pułku przeprowadził ataki lotnicze. Była to nieudana próba przebicia się do oblężonego Lwowa. Następną próbę podjęto 19 września z Brzuchowic w kierunku Hołoska. Również ta próba zakończyła się niepowodzeniem. Były to ostatnie walki żołnierzy 38 pułku piechoty Strzelców Lwowskich. Niewielu z nich przedostało się do Lwowa[37].

Batalion marszowy 38 pp

[edytuj | edytuj kod]

Batalion marszowy 38 pp został faktycznie zorganizowany w sierpniu 1939 roku podczas ćwiczeń letnich. W skład batalionu weszli podchorążowie rezerwy, elewi szkoły podoficerskiej dla małoletnich z Niska oraz rezerwiści zmobilizowani w ramach mobilizacji powszechnej. 8 września batalion marszowy pod dowództwem kpt. Romana Homana został włączony w skład grupy wojsk broniących Przemyśla, obsadzając odcinek "Lipowica". Od 11 do 14 września batalion prowadził walki z podchodzącymi pod Przemyśl oddziałami niemieckimi. Wydzielony z batalionu pododdział w nocy 11/12 września zorganizował nieudany wypad do Kosenic mający zlikwidować ostrzeliwującą od dwóch dni Przemyśl. Oddział wypadowy wpadł w zasadzkę i poniósł duże straty osobowe. 14 września osłaniał wycofującą się przez Przemyśl 11 Karpacką DP. Odparł wraz z resztą załogi Przemyśla natarcie niemieckiej 7 DP. Ok. godz. 14 wycofał się na prawy brzeg Sanu, poniósł duże straty od ostrzału artylerii niemieckiej. Wieczorem 14 września batalion marszowy otrzymał rozkaz dowódcy obrony miasta o dołączeniu do 24 DP[38]. Na Zasaniu zdezerterował dowódca batalionu kpt. Homan, który przeszedł na stronę niemiecką, według ustaleń był niemieckim szpiegiem[39].

Obsad dowódcza batalionu marszowego 38 pp:[40]

  • dowódca batalionu - kpt. Roman Homan (do 14 IX 1939)
  • dowódca 1 kompanii strzeleckiej - ppor. Tadeusz Roman Beltrani
  • dowódca 2 kompanii strzeleckiej - ppor. Antoni Edwad Sochacki
  • dowódca 3 kompanii strzeleckiej - ppor. Krystian Więckowski
  • dowódca kompanii ckm - por. Brzozowski?

Symbole pułku

[edytuj | edytuj kod]
Sztandar pierwszego pułku ochotników lwowskich po poświęceniu
Poświęcenie sztandaru 38 pp; bp Anatol Nowak wbija gwóźdź
Wręczenie chorągwi 38 pp przez gen. dyw. Jana Romera

Chorągiew (sztandar)

[edytuj | edytuj kod]
 Osobny artykuł: Polskie sztandary wojskowe.

2 lutego 1919, w uznaniu zasług położonych w obronie Lwowa, 1 pułk Strzelców Lwowskich otrzymał sztandar ufundowany przez społeczeństwo Lwowa. Aktu poświęcenia sztandaru dokonał arcybiskup lwowski Józef Bilczewski.

5 listopada 1929 Prezydent RP Ignacy Mościcki zarządzeniem L. 2324/29 zatwierdził wzór lewej strony płachty chorągwi 38 pułku piechoty[41]. Nowa chorągiew została ufundowana przez społeczeństwo ziemi przemyskiej i powiatu dobromilskiego[1].

W niedzielę 15 czerwca 1929 na Rynku w Przemyślu Inspektor Armii, generał dywizji Jan Romer w imieniu Prezydenta RP wręczył chorągiew ówczesnemu dowódcy oddziału, pułkownikowi Wacławowi Kostek-Biernackiemu[42].

Obecnie sztandar przechowywany jest w Muzeum im. gen. Sikorskiego w Londynie[43].

Odznaka pamiątkowa

[edytuj | edytuj kod]

4 lipca 1930 Minister Spraw Wojskowych, Marszałek Polski Józef Piłsudski zatwierdził wzór i regulamin odznaki pamiątkowej 38 pp[44]. Odznaka o wymiarach 41 × 34 mm ma kształt owalu. Środek odznaki stanowi tarcza romboidalna pokryta granatową emalią z żółtym obrzeżem, na której wpisano numer i inicjały 38 P.P S. LW. Tarcza zwieńczona jest dwoma herbami Lwowa i Przemyśla. Herby połączone są wieńcem z liści laurowych. Jednoczęściowa – oficerska, wykonana w srebrze, emaliowana. Na rewersie próba srebra, imiennik WB i nazwisko grawera W. BUSZEK[45].

Ryngraf

[edytuj | edytuj kod]

W 1938, podczas obchodów obrony Lwowa z 1918, na obrazie Matki Boskiej Ostrobramskiej w kościele pod tym wezwaniem we Lwowie umieszczono ryngraf z obrazem Matki Boskiej Ostrobramskiej złożony przez 38 Pułk Piechoty Strzelców Lwowskich, utworzony z pierwszych obrońców Lwowa „Opiekunce naszej w 20-lecie złączenia Lwowa z Macierzą” (zaprojektowany przez Rudolfa Mękickiego, a wykonany w srebrze, częściowo złocony przez Kazimierza Wojtycha)[46].

Strzelcy lwowscy

[edytuj | edytuj kod]
 Z tym tematem związana jest kategoria: Oficerowie 38 Pułku Piechoty Strzelców Lwowskich.
Dowódcy pułku[47]
Zastępcy dowódcy pułku (od 1938 roku – I zastępca dowódcy)
  • ppłk piech. Stanisław Jaxa-Rożen (22 VII 1922 – 5 VIII 1924 → dowódca 50 pp)
  • ppłk piech. Wilhelm Zwonarz (1924 – 5 V 1927 → praktyka poborowa w PKU Stanisławów)
  • ppłk piech. Kazimierz Brożek (5 V 1927 – 28 I 1931 → dowódca 20 pp)
  • ppłk piech. Wacław Malinowski (I 1931[56] – III 1937)
  • ppłk dypl. piech. Tadeusz Zdzisław Jakubowski (1939)

Żołnierze 38 pułku piechoty – ofiary zbrodni katyńskiej

[edytuj | edytuj kod]

Biogramy ofiar zbrodni katyńskiej znajdują się między innymi w bazach udostępnionych przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego[57] oraz Muzeum Katyńskie[58][g][h].

Nazwisko i imię stopień zawód miejsce pracy przed mobilizacją zamordowany
Jurkowski Kazimierz por. rez. magister praw praktyka w Warszawie Katyń
Moskal Stanisław ppor. rez. prawnik
Pilawski Roman ppor. rez.
Reiss Józef ppor. rez. inżynier chemik
Kaczmarski Edward ppor. rez. nauczyciel Charków
Kopeć Franciszek ppor. rez. nauczyciel szkoła w Ożegowie
Kuklewicz Józef ppor. rez. prawnik Biblioteka Jagiellońska
Miezin Stanisław por. rez.
Nowakowski Tadeusz por. rez.
Ostrowski vel Samardak Józef Marian kpt. piech. oficer służby stałej zastępca oficera mob.
Pronkiewicz Ferdynand ppor. rez. prawnik, mgr
Dembosz Kazimierz ppor. rez. nauczyciel Ukraińska

Lista Katyńska

Głowacz Franciszek kpt. rez. kupiec
Staroniewicz Jan ppor. rez. urzędnik Poczta Polska
Szancer Antoni ppor. rez. kupiec
Walaszek Mieczysław ppor. rez. nauczyciel
Wiater Franciszek ppor. rez. nauczyciel szkoła w Sądowej Wiszni

Upamiętnienie

[edytuj | edytuj kod]

23 listopada 1980 w katedrze w Przemyślu odsłonięto tablicę upamiętniającą żołnierzy 38 pułku piechoty Strzelców Lwowskich[60].

  1. Wykaz zawiera obsadę jednostki według stanu bezpośrednio przed rozpoczęciem mobilizacji pierwszych oddziałów Wojska Polskiego w dniu 23 marca 1939, ale już po przeprowadzeniu ostatnich awansów ogłoszonych z datą 19 marca 1939[24].
  2. Oficer taborowy był jednocześnie dowódcą kompanii gospodarczej.
  3. Kpt. piech. Mikołaj Moroz pełnił jednocześnie funkcję dowódcy Przemyskiego Batalionu ON.
  4. Kpt. piech. Władysław Józef Witrylak pełnił jednocześnie funkcję dowódcy 1. kompanii Przemyskiego Batalionu ON.
  5. Kpt. piech. Tadeusz Józef Gubowski pełnił jednocześnie funkcję dowódcy 2. kompanii Przemyskiego Batalionu ON.
  6. Kpt. piech. Piotr Płocharz pełnił jednocześnie funkcję dowódcy 3. kompanii Przemyskiego Batalionu ON.
  7. Jeśli nie zaznaczono inaczej, miejsce służby żołnierzy zawodowych przed mobilizacją podano za: Ryszard Rybka, Kamil Stepan; Rocznik oficerski 1939. Stan na dzień 23 marca 1939.
  8. Jeśli nie zaznaczono inaczej, informacje o żołnierzach znajdujących się na Białoruskiej Liście Katyńskiej pochodzą z książki: Maciej Wyrwa; Nieodnalezione ofiary Katynia? : lista osób zaginionych na obszarze północno-wschodnich województw II RP od 17 września 1939 do czerwca 1940[59].

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. a b Satora 1990 ↓, s. 84.
  2. Sawicki i Wielechowski 2007 ↓, s. 76.
  3. Odziemkowski 2010 ↓, s. 145.
  4. Odziemkowski 2010 ↓, s. 226.
  5. Tuliński 2020 ↓, s. 841.
  6. Kulczycki 1928 ↓, s. 7–11.
  7. Kulczycki 1928 ↓, s. 9.
  8. Kulczycki 1928 ↓, s. 11.
  9. Kulczycki 1928 ↓, s. 22.
  10. Kulczycki 1928 ↓, s. 31.
  11. Jednodniówka 1926 ↓, s. 29.
  12. a b Almanach Oficerski 1923/24 ↓, s. 51.
  13. Dziennik Personalny Ministra Spraw Wojskowych Nr 39 z 20 czerwca 1923 r., s. 402.
  14. Dziennik Personalny Ministra Spraw Wojskowych Nr 59 z 11 września 1923 r., s. 556.
  15. Dziennik Personalny Ministra Spraw Wojskowych Nr 27 z 20 marca 1924 r., s. 134.
  16. Dziennik Personalny Ministra Spraw Wojskowych Nr 18 z 3 maja 1926 r., s. 124.
  17. Dziennik Personalny Ministra Spraw Wojskowych Nr 33 z 21 sierpnia 1926 r., s. 269, 272.
  18. Dz. Rozk. MSWojsk. Nr 16 z 19 maja 1927 roku, poz. 174.
  19. Kulczycki 1928 ↓, s. 6.
  20. Jagiełło 2007 ↓, s. 63–65.
  21. Jagiełło 2007 ↓, s. 64.
  22. Dziennik Personalny Ministra Spraw Wojskowych Nr 5 z 3 sierpnia 1931 r., s. 226, 233.
  23. Rybka i Stepan 2006 ↓, s. 593-594.
  24. Rybka i Stepan 2006 ↓, s. VI.
  25. Rybka i Stepan 2006 ↓, s. 666, 675–676.
  26. Rybka i Stepan 2010 ↓, s. 90.
  27. Księga Cmentarna Charkowa 2003 ↓, s. 579.
  28. Księga Cmentarna Charkowa 2003 ↓, s. 326.
  29. Księga Cmentarna Charkowa 2003 ↓, s. 192.
  30. Księga Cmentarna Charkowa 2003 ↓, s. 550.
  31. Kazimierz Chudek. [w:] Kolekcja akt żołnierzy zarejestrowanych w rejonowych komendach uzupełnień, sygn. II.56.11358 [on-line]. Wojskowe Biuro Historyczne. [dostęp 2024-06-15].
  32. a b c Program „Straty osobowe i ofiary represji pod okupacją niemiecką”. Fundacja „Polsko-Niemieckie Pojednanie”. [dostęp 2024-02-07].
  33. Księga Cmentarna Charkowa 2003 ↓, s. 193.
  34. Kozubal 1996 ↓, s. 21-22.
  35. Kozubal 1996 ↓, s. 23-24.
  36. Kozubal 1996 ↓, s. 25-26.
  37. Kozubal 1996 ↓, s. 26-27.
  38. Kozubal 1996 ↓, s. 29.
  39. Drozdowski 2022 ↓, s. 70.
  40. Dymek i II/2020 ↓, s. 52.
  41. Dziennik Rozkazów Ministerstwa Spraw Wojskowych Nr 40 z 12 grudnia 1929 r., poz. 406.
  42. „Święto” pułkownika Biernackiego, Ziemia Przemyska Nr 36 (25) z 21 czerwca 1930 r., s. 3.
  43. Satora 1990 ↓, s. 85.
  44. Dziennik Rozkazów M.S.Wojsk. Nr 20 z 4.07.1930 r., poz. 245.
  45. Sawicki i Wielechowski 2007 ↓, s. 76–77.
  46. Nowe ryngrafy na ołtarzu M. B. Ostrobramskiej we Lwowie. „Wschód”. Nr 111, s. 1, 1 stycznia 1939. 
  47. Prugar-Ketling (red.) 1992 ↓, metryka.
  48. a b Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 39 z 20 czerwca 1923 roku, s. 402.
  49. Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 23 z 11 marca 1924 roku, s. 116, z dniem 1 marca 1924 roku, w związku z likwidacją Rezerwy Oficerów Sztabowych DOK X został przydzielony ponad etat do 38 pp z równoczesnym odkomenderowaniem do DOK X w Przemyślu.
  50. Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 59 z 11 września 1923 roku, s. 556.
  51. Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 27 z 20 marca 1924 roku, s. 134.
  52. Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 33 z 21 sierpnia 1926 roku, s. 272.
  53. Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 33 z 21 sierpnia 1926 roku, s. 269.
  54. Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 5 z 3 sierpnia 1931 roku, s. 226.
  55. Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 5 z 3 sierpnia 1931 roku, s. 233.
  56. Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 1 z 28 stycznia 1931, s. 13.
  57. Katyń – miejsca pamięci. [dostęp 2022-01-08]. [zarchiwizowane z tego adresu (2021-12-19)].
  58. Muzeum Katyńskie – Księgi Cmentarne.
  59. Wyrwa 2015 ↓.
  60. O Lwowianach, Lwowie i Małopolsce Wschodnie. Tablica pamiątkowa w Przemyślu. „Biuletyn”. Nr 41, s. 54, czerwiec 1981. Koło Lwowian w Londynie. 

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]