Przejdź do zawartości

Zamek w Paniowcach

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Zamek w Paniowcach
Ilustracja
Ruiny zamku w Paniowcach, XIX w.
Państwo

 I Rzeczpospolita

Miejscowość

Paniowce

Inwestor

Jan Potocki

Rozpoczęcie budowy

XVI wiek

Ukończenie budowy

1590[1]

Zniszczono

1652

Pierwszy właściciel

Jan Potocki

Kolejni właściciele

Stanisław Rewera Potocki, Józef Potocki, Stanisław Józef Potocki, Paweł Starzyński

Położenie na mapie obwodu chmielnickiego
Mapa konturowa obwodu chmielnickiego, na dole po lewej znajduje się punkt z opisem „Zamek w Paniowcach”
Położenie na mapie Ukrainy
Mapa konturowa Ukrainy, po lewej znajduje się punkt z opisem „Zamek w Paniowcach”
Ziemia48°37′12″N 26°36′43″E/48,620000 26,611944

Zamek w Paniowcach – zamek wybudowany przez Jana Potockiego, wojewodę bracławskiego w drugiej połowie XVI wieku na najwyższym cyplu nad Smotryczem[2] w Paniowcach[3].

Jan Potocki i kalwini

[edytuj | edytuj kod]

Jan Potocki, gorliwy promotor nowatorstwa, w 1590 r. założył tu zbór kalwiński, drukarnię i szkołę, która składała się z dwóch oddziałów: niższego i wyższego, zwanego akademią[2]. W 1611 r. po śmierci Jana, podczas oblężenia Smoleńska, zamek otrzymał jego bratanek Stanisław Rewera Potocki[4], syn Andrzeja Potockiego, który także był kalwinem, lecz się nawrócił, zamknął drukarnię i akademię, a budowle zamienił na stajnie. Jan Potocki pochowany został pod kaplicą zamku w Paniowcach[2].

Historia

[edytuj | edytuj kod]

W latach 1621 i 1633 warownia otoczona była przez Turków, lecz oparła się tej nawale[2]. W trakcie powstania Chmielnickiego w 1652 r. zamek został zajęty[2], ponieważ członek załogi zachęcony obietnicą zdobycia stopnia pułkownika wojska kozackiego, zdradził i otworzył bramę wjazdową[5] i wpuścił najeźdźców. Zdrajca został ścięty, a załogę wymordowano[2]. Od lat 50. XVII wieku zamek nie był zamieszkany. Kresowy zameczek trochę podźwignął z ruin Józef Potocki[6], hetman wielki koronny. Jego syn Stanisław[7], wojewoda poznański sprzedał jednak Paniowce w 1765 r. Pawłowi Starzyńskiemu, generałowi – lejtnantowi wojsk koronnych i odtąd znajduje się w posiadaniu tej rodziny. W czasie konfederacji barskiej w zrujnowanym zameczku, którego część jeszcze w 1780 r. była zamieszkana, przebywali jakiś czas konfederaci i Antoni Pułaski[2]. Po tych wydarzeniach zamek chylił się ku upadkowi[5] zamieniając się w ruinę. Napoleon Orda narysował zamek, będący już w ruinie[8].

Architektura

[edytuj | edytuj kod]
Paniowce

Obronny zamek w XVI w., o grubych ścianach, kilku dziedzińcach, ogromnych podziemiach, otoczony głębokimi fosami, był budowlą[2] powstałą na planie kwadratu o bokach długości 85 m. Nad brzegiem stał dwupiętrowy budynek mieszkalny, tworzący bok zamku. Na dwóch końcach budynku znajdowały się kwadratowe baszty o bokach długich na 12 m[5]. Naprzeciw również stał budynek tworzący bok zamku z dwupiętrową basztą bramą. Po lewej stronie bramy była kwadratowa wieża z kaplicą kalwińską. Wieża górą była ośmioboczna[5]. Pod koniec XIX wieku pozostały tylko ruiny zamku w postaci olbrzymich ścian, narożników ze śladami wież i wały ziemne. Na miejscu dawnej akademii były stajnia i wozownie. W ścianach znajdowały się kawałki marmurów z napisami, a na zewnątrz dawnej świątyni kamień z dziesięciorgiem przykazań, pamiątka po kalwinach. Kaplica była jakiś czas wykorzystywana przez katolików, a w XIX w. zamieniona została na skład. Świątynia posiadająca ślady malowideł zachowała się w dobrym stanie[2].

Pałac

[edytuj | edytuj kod]

Dwukondygnacyjny pałac wzorowany na włoskich willach zbudowany został około 1840 r. przez Kaliksta Starzyńskiego niedaleko ruin zamku[4][2]. Pałac posiadał cztery narożne wieże[1]. Od frontu arkady z czterema kolumnami przedzielone balkonem na piętrze.

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. a b Antoni Urbański: Z czarnego szlaku i tamtych rubieży: zabytki polskie przepadłe na Podolu, Wołyniu, Ukrainie. Warszawa: 1928, s. 12.
  2. a b c d e f g h i j Filip Sulimierski, Bronisław Chlebowski, Władysław Walewski: Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, t. VII. Warszawa: 1880–1902, s. 839–841.
  3. Paniowce, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. VII: Netrebka – Perepiat, Warszawa 1886, s. 839.
  4. a b Roman Aftanazy, Dzieje rezydencji na dawnych kresach Rzeczypospolitej, wyd. drugie przejrzane i uzupełnione, t. 9: Województwo podolskie, Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1996, s. 289–298, ISBN 83-04-04268-1, ISBN 83-04-03701-7 (całość).
  5. a b c d Paniowce. [dostęp 2016-12-25].
  6. Józef Potocki. genealogia.grocholski.pl. [dostęp 2016-12-25].
  7. Stanisław Potocki. genealogia.grocholski.pl. [dostęp 2016-12-25].
  8. http://www.castles.com.ua/pan.html Zdjęcie na portalu Castles.ua, z błędnym podpisem głoszącym o białoruskim podróżniku, Napoleonie Ordzie.

Linki zewnętrzne

[edytuj | edytuj kod]